К проблеме эволюции русской литературно-критической мысли о творчестве Ф.М. Достоевского

Abstract

The article presents the evolution of the attitude of Russian literary critics and philosophers to the work of F.M. Dostoevsky. Starting with the writer's contemporaries, such as Vissarion Belinsky, their polar assessments are observed: admiration for Dostoevsky's debut, then severe criticism of his later works. His polemics toward Westernizers and liberals aggravated the misunderstanding of the writer's work. A new look at his legacy is evident in the works of Silver Age philosophers, including Nikolai Berdyaev and Semyon Frank. They drew attention to the profound religious sense of Dostoevsky's novels. In the last years of the existence of the Russian Empire and the first post-revolutionary decade, a community of Dostoevsky scholars emerged. Its representatives continued their activities under the new government, but it was a choice between independent opinion (which meant repression, as in the case of Mikhail Bakhtin and Sergei Fudel) and submission to the regime (Leonid Grossman’s, Arkady Dolinin’s works). Besides the critics of that time were forced to consider the writer’s masterpieces through the prism of Lenin's works (for example, Vladimir Ermilov). Since the turn of the 80s and 90s of the 20th century, scientists in search of a new interpretative approach have been returning to the ideas of philosophers of the Silver Age and increasingly paying attention to the religious principle in the works of the Russian classic. This trend continues in the 21st century.

Artykuł przedstawia ewolucję stosunku rosyjskich krytyków literackich i filozofów do twórczości F.M. Dostojewskiego. Począwszy od uczonych ówczesnych pisarzowi, takich jak Wissarion Bieliński, zauważalne są ich polarne oceny: podziw dla debiutu Dostojewskiego, a następnie poważna krytyka jego późniejszych dzieł. Niezrozumienie twórczości pisarza pogłębiła jego polemika z okcydentalistami i liberałami. Nowe spojrzenie na jego dziedzictwo jest widoczne w pracach filozofów Srebrnego wieku, w tym Nikołaja Berdiajewa i Siemiona Franka. To właśnie oni zwrócili uwagę na głębokie religijne znaczenie powieści Dostojewskiego. W ostatnich latach Imperium Rosyjskiego i w pierwszej dekadzie porewolucyjnej powstaje społeczność uczonych — znawców twórczości Dostojewskiego. Jego przedstawiciele kontynuowali swoją działalność pod nową władzą, ale był to wybór między niezależną opinią (co oznaczało represje, jak w przypadku Michaiła Bachtina i Siergieja Fudela) a poddaniem się reżimowi (dzieła Leonida Grossmana, Arkadego Dolinina). Oprócz tego, ówcześni krytycy byli zmuszeni postrzegać arcydzieła pisarza przez pryzmat prac Lenina (na przykład Władimir Jermiłow). Począwszy od przełomu lat 80. i 90. XX wieku, uczeni w poszukiwaniu nowego podejścia interpretacyjnego powracają do idei filozofów Srebrnego wieku i coraz częściej zwracają uwagę na pierwiastek religijny w dziełach rosyjskiego klasyka. Tendencja ta jest kontynuowana i w XXI wieku.

В статье представлена эволюция отношения русских литературных критиков и философов к творчеству Ф.М. Достоевского. Начиная с современников писателя, таких как Виссарион Белинский, наблюдаются их полярные оценки: восхищение дебютом Достоевского, затем серьёзная критика его более поздних произведений. Непонимание творчества писателя усугубилось его полемикой с западниками и либералами. Новый взгляд на его наследие заметен в работах философов Серебряного века, в том числе Николая Бердяева и Семёна Франка. Именно они обратили внимание на глубокий религиозный смысл романов Достоевского. В последние годы существования Российской империи и в первое послереволюционное десятилетие возникает сообщество достоевсковедов. Его представители продолжили свою деятельность при новой власти, но это был выбор между независимым мнением (что означало репрессии, как в случае Михаила Бахтина и Сергея Фуделя) и подчинением режиму (работы Леонида Гроссмана, Аркадия Долинина). Кроме того, тогдашние критики были вынуждены рассматривать шедевры писателя через призму трудов Ленина (к примеру, Владимир Ермилов). Начиная с рубежа 80-х и 90-х годов ХХ века, учёные в поисках нового интерпретационного подхода возвращаются к идеям религиозных философов Серебряного века и всё чаще обращают внимание на религиозное начало в произведениях русского классика. Данная тенденция продолжается и в ХХI веке.