Беларуская літаратура Польшчы. Стылістычна-жанравыя асаблівасці прозы “белавежцаў”

Abstract

Praca doktorska zatytułowana „Białoruskie Stowarzyszenie Literackie w Polsce: stylistyczno-gatunkowe właściwości prozy” poświęcona jest twórczości prozaicznej pisarzy Białoruskiego Stowarzyszenia Literackiego „Białowieża” w Polsce”. Rozprawa koncentruje się na rozważaniach nad utworami, moim zdaniem, najbardziej reprezentatywnymi utworami ,„Białowieżan”. Książka składa się ze wstępu, trzech rozdziałów i zakończenia. Rozprawa składa się z trzech rozdziałów. Rozdział pierwszy poświęcony jest prozie autobiograficznej. Zajmuje ona wyraźnie dominujące miejsce w twórczości „Białowieżan”. Swoista popularność tego gatunku także wśród nich potwierdza jedną z ogólnych tendencji rozwoju białoruskiej literatury II połowy XX wieku, a mianowicie uaktywnienie pierwiastków autobiograficznych. Forma autobiografii daje pisarzowi możliwość szczerej, otwartej wypowiedzi, odejścia od spetryfikowanego bohatera podporządkowanego kolektywowi, zwrócenia szczególnej uwagi czytelnika na życie osoby w jej wymiarze jednostkowym, egzystencjalnym. Rozdział drugi pracy doktorskiej jest poświęcony analizie prozy o tematyce historycznej. Białorusini przez wiele stuleci nie mieli własnego bytu państwowego, przeto dziś szczególnie żywo są zainteresowani odrestaurowaniem własnej pamięci historycznej. Białorusinów polskich w równym stopniu pociąga i wielka historia narodu i „mała” historia małej ojczyzny, historia dziejąca się na obszarze styku wielu kultur, pogranicza wielu języków i systemów religijnych. Na dzisiejszym Podlasiu tematyka historyczna siłą rzeczy łączy się z problemami narodowościowymi. Materiałem egzemplifikacyjnym w tym rozdziale są przede wszystkim takie tomy prozy, jak: “Трызна” (“Stypa”), “Паратунак” (“Ratunek”) Mikołaja Hajduka i “Сярэбраны яздок” (Srebrny jeździec) Sokrata Janowicza. Rozdział trzeci poświęcony jest dwóm utalentowanym pisarzom młodszego pokolenia Białorusinów polskich, którzy uprawiają, z jednej strony, prozę metaforyczną, liryczno-groteskową, a z drugiej, prozę wiejską. W odmiennych poetykach Michał Androsiuk [tomy: “Фірма” (“Firma”), “Мясцовая гравітацыя” (“Miejscowa grawitacja”), “Белы конь” (“Biały koń”)] i Mira Łuksza [przede wszystkim tom prozy “Бабскія гісторыі” (“Babskie historie”)] odzwierciedlają bardzo dynamicznie zmieniającą się prowincjonalną rzeczywistość z polsko-białoruskiego pogranicza kulturowego i narodowościowego – z jego iluzjami, „miejscową grawitacją” na przełomie burzliwych lat 90-tych XX wieku, gdy nastąpiła gwałtowna zmiana dotychczasowych wartości i ideałów, i na oczach osamotnionych, dogorywających starych ludzi w miasteczkach i na wsiach tzw. ściany wschodniej, rodzą się nie tylko nowi bohaterowie, lecz także nowe mity i legendy. W warstwie obrazowo-stylistycznej utworów M. Androsiuka podkreślona została cecha dla nich zasadnicza – stopniowe ewoluowanie pisarza od szczegółu do pierwiastków ponadczasowych, przechodzenie od gatunku opowiadania do gatunku przypowieści. Zaś Mira Łuksza tworzy swoistą elegię w prozie o wsi obumierającej, wynaradawianej, w której istnieje bohater (narrator), lecz brak tu już dla niego współbiesiadnika, słuchaczy. Narrator nie ma do kogo się zwrócić, odezwać. Głównym bohaterem, zdaje się twierdzić autorka, jest skarżąca się samotność prostego człowieka. Samotność cicha i bezradna.