„Rodzina” i „społeczeństwo” w latach 80. i dziś. Konotacje potoczne nazw wybranych wartości wspólnotowych w ujęciu porównawczym

Abstract

Przedmotem analizy lingwistycznej są nazwy dwu wartości: „rodzina” i „społeczeństwo”. W artykule zaprezentowano porównanie wyników badań ankietowych, dotyczących potocznej semantyki wybranych nazw wartości, wykonanych w Lublinie w roku 1990 i Białymstoku na przełomie roku 2016 i 2017. Lubelskie badanie empiryczne przeprowadził zespół badawczy pod kierunkiem Jerzego Bartmińskiego (w roku 1990 i 2000), białostockie zaś zostało przygotowane przez autorkę niniejszego opracowania. Celem zestawienia jest sprawdzenie, czy profile znaczeniowe nazw istotnych wartości wspólnotowych: „rodzina” i „społeczeństwo” uległy znaczącym zmianom na przestrzeni niemal trzech dekad dzielących porównywane badania, czy też konotacje tych nazw, mimo transformacji ustrojowej i społeczenej, są zbliżone. Materiałem źródłowym są wypowiedzi ankietowe, zgromadzone podczas obu wymienionych badań empirycznych. Uczestnikami badań byli studenci z Lublina i Białegostoku. Nazwa „rodzina” w 1990 roku konotowała głownie odczucia emocjonalne i relacje społeczne, takie jak na przykład miłość, zrozumienie, więzi, zaufanie, poczucie bezpieczeństwa czy poświęcenie. Ważne okazały się również asocjacje wskazujące na podejmowanie wspólnych działań, przykładowo: spędzanie wspólnego czasu, przebywanie ze sobą, wspólne decydowanie. Respondenci wskazali również na genealogiczny i biologiczny aspekt nazwy „rodzina”, którego zabrakło w wypowiedziach białostoczan – ujawnił się on między innymi w konotacjach: rodzice, matka, ojciec, dzieci, dziadkowie, więzy krwi. Jak wynika z badania przeprowadzonego w 2017 roku, nazwa „rodzina” kojarzy się tamtejszym respondentom podobnie. W ich wypowiedziach również ujawniły się skojarzenia z miłością, bezpieczeństwem, opieką czy zaufaniem. Ponadto białostoccy respondenci zwrócili uwagę na aksjologiczny wymiar rodziny, który obrazują przykładowo wypowiedzi: wartość sama w sobie, najwyższe dobro, piękno. Nazwa „społeczeństwo” w świetle wypowiedzi lubelskich studentów oznacza pewną grupę ludzi, mającą poczucie więzi, zorganizowaną według określonych reguł, działającą solidarnie, służącą pomocą członkom wspólnoty. W ankietach z 1990 roku ujawnił się kulturowy profil tej nazwy, który nie uobecnił się w badaniu z roku 2016/2017. W opinii białostockich respondentów nazwa „społeczeństwo” również wiąże się ze wspólnotowością, jednością, współpracą i solidarnością. Wypowiedzi studentów wskazują ponadto, że desygnat nazwy jest aksjologicznie nieobojętny, co zostało pominięte w badaniu ankietowym przeprowadzonym w Lublinie. Interesujące wydaje się dychotomiczne pojmowanie społeczeństwa przez uczestników obu badań: nazwa „społeczeństwo” konotuje nie tylko cechy dodatnie, lecz także ujemne, przykładowo: podziały, nienawiść do obcych, brak dialogu. Zaprezentowane zestawienie pozwala na wyciągnięcie ostrożnego wniosku: mimo różnic w sposobie profilowania analizowanych nazw „rodzina” i „społeczeństwo” językowe obrazy ich desygnatów, ujawniające się w badaniach ankietowych z roku 1990 i lat 2016/2017, pozostają zbliżone.

The names of two values are the subject of linguistic analysis: “family” and “society”. The article presents a comparison of the results of surveys, concerning the colloquial semantics of selected value names, conducted in Lublin in 1990 and Bialystok in 2017. The Lublin empirical survey was conducted by a research team under the direction of Jerzy Bartmiński (in 1990 and 2000), while the Bialystok survey was prepared by the author of this paper. The purpose of the compilation is to check whether the meaning profiles of the names of important community values: “family” and “society” have undergone significant changes over the almost three decades separating the compared studies, or whether the connotations of these names, despite the political and social transformation, are similar. The source material is survey statements collected during the two empirical studies mentioned above. The survey participants were students from Lublin and Bialystok. The name “family” in 1990 mainly connoted emotional feelings and social relations, such as, for example, love, understanding, bonds, trust, a sense of security or devotion. Also important were associations indicating joint activities, for example, spending time together, staying together, making decisions together. Respondents also pointed to the genealogical and biological aspect of the name “family,” which was missing from the statements of Bialystok residents – it was revealed in the connotations: parents, mother, father, children, grandparents, blood ties, among others. According to a 2017 survey conducted in Bialystok, the name “family” is similarly associated with Bialystok residents. Their statements also revealed associations with love, security, care or trust. In addition, Bialystok respondents drew attention to the axiological dimension of the family, which is illustrated, for example, by the statements: intrinsic value, the highest good, beauty. The name “society”, in the light of the statements of the Lublin students, means a certain group of people, having a sense of ties, organized according to certain rules, acting in solidarity, serving members of the community. The 1990 surveys revealed the cultural profile of this name, which did not make itself present in the 2017 survey. According to the Bialystok respondents, the name “society” is also associated with togetherness, unity, cooperation and solidarity. The students’ statements further indicate that a certain valuation is associated with the designator of the name, which was omitted from the survey conducted in Lublin. The dichotomous understanding of society by the participants of both surveys seems interesting: the name “society” connotes not only positive characteristics, but also negative ones, for example: divisions, hatred of strangers, lack of dialogue. The presented comparison allows us to draw a cautious conclusion: despite the differences in the way the analyzed names “family” and “society” are profiled, the images of their designators, revealed in the 1990 and 2017 surveys, remain similar.