Nowe (?) odsłony fantastyki zaangażowanej

Abstract

Współczesna fantastyka zaangażowana, jakkolwiek funkcjonująca w rzeczywistości radykalnie odmiennej od tej z lat osiemdziesiątych XX wieku, pozostaje w relacji do niej, wykraczającej poza negatywny/pozytywny punkt odniesienia. Uwaga ta nie oznacza, że dzisiejsza twórczość jedynie reinterpretuje niegdysiejsze zagadnienia obecne w zbeletryzowanych wykładniach politycznych. Do nowych akcentów, pojawiających się w publikowanej dziś fantastyce społecznie zaangażowanej – a obecnych jedynie w znikomym stopniu w latach osiemdziesiątych – należy z pewnością refleksja nad obecnością techniki w życiu codziennym jej użytkownika. W powstającej w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych ubiegłego wieku social fiction była to z oczywistych względów telewizja (Paradyzja Zajdla, Twarzą ku ziemi Parowskiego); dziś jej miejsce zajęły technologie informacyjno-komunikacyjne. Są one ukazywane nie tylko jako element współczesnego pejzażu technologicznego, ale i najistotniejszy czynnik przemiany współczesnej świadomości cywilizacyjnej. Z tego względu w mniejszym stopniu niż niegdyś autorzy zainteresowani są ukazywaniem „szklanych pułapek ekranów”, wynikających z możliwości inwigilacji społeczeństwa. W zamian koncentrują się oni – jak Jacek Dukaj w Perfekcyjnej niedoskonałości (2004) czy Starości aksolotla (2015) – na demaskowaniu niebezpieczeństw wynikających z niekontrolowanego rozwoju techniki, nad którym ludzkość straciła panowanie.

The article is devoted to the changes that took place in the subject of sociological science fiction after 1989. The focus was on showing their social and political context, which has a significant impact on the transformation of the language of social and civilizational criticism. Despite functioning in a reality different from the fantasy of the eighties, the authors of stories created after 1989 take up analogous topics of entanglement of the individual as before. However, they are aware of cultural, civilizational and political changes. They are also more likely to give up the „Aesopian language” and describe directly social phenomena, which include, first of all: the growing role of the Church in public life; reflections on the specificity of the „Polish fate”; making present the issues related to the development of digital media and the gradual transition from industrial to information society. Separate attention should be paid to works in which there is a reception of artistic experience, which was social fiction created in the eighties of the twentieth century.