O Józefie Kantym Ossolińskim, winie i burzliwym przebiegu sejmiku przedkonwokacyjnego w Łucku zimą 1764 r.

Abstract

W artykule podjęto próbę ocenienia wpływu magnatów na przebieg obrad sejmikowych w Rzeczypospolitej Obojga Narodów przez pryzmat działań podjętych przez wojewodę wołyńskiego Józefa Kantego Ossolińskiego na przełomie 1763 i 1764 r. w celu przeforsowania na sejmiku przedkonwokacyjnym w Łucku decyzji korzystnych dla obozu tzw. republikantów. Mimo bardzo intensywnych zabiegów i dużej ofiarności materialnej, w tym przywiezieniu kilku tysięcy litrów wina, działania te zakończyły się fiaskiem za sprawą równie dobrego przygotowania się do kampanii sejmikowej przeciwników politycznych. To zwolennikom „Familii” kierowanym przez łowczego koronnego Stanisława Czartoryskiego, wspieranego przez kilku innych magnatów oraz milicję nadworną i szlachtę czynszową Czartoryskich, udało się zdominować sejmik. Ossoliński potrafił zjednoczyć obóz republikanów, ale nie zdołał zapobiec najpierw bijatyce i sprofanowaniu kościoła, następnie podzieleniu sejmiku na dwa obradujące oddzielnie koła. Na obu wybrano posłów na sejm konwokacyjny i sędziów kapturowych, co sprawiło, że walki o zdominowanie polityczne Wołynia trwały jeszcze trzy miesiące. Ostatecznie to posłowie wyznaczeni przez Czartoryskich zostali uznani za prawomocnie wybranych, choć należy podkreślić, że trzech z nich nie przybyło na konwokację z przyczyn politycznych. Artykuł został oparty na relacjach o przebiegu sejmiku i inauguracji sądów doby bezkrólewia, słabo dotychczas wykorzystany materiał źródłowy z zasobów archiwów i bibliotek naukowych w kraju i za granicą, który został poddany krytycznej ocenie z wykorzystaniem metod badawczych, charakterystycznych dla dyscypliny historia.

The article attempts to assess the influence of magnates on the course of sejmiks in the Polish-Lithuanian Commonwealth through the lens of the actions taken by Volyn voivode Józef Kanty Ossolinski in late 1763 and early 1764 to push through decisions favorable to the party of the so-called republicans at the pre-convocation sejmik in Lutsk. Despite very intensive efforts and a great deal of material generosity, including the importation of several thousand liters of wine, these efforts failed due to the equally good preparation of political opponents – the ‘family’ led by the Crown huntsman Stanisław Czartoryski, supported by several other magnates, as well as the court militia and the Czartoryski rented nobility, who managed to dominate the sejm. Although Ossoliński managed to unite the republican camp, he failed to prevent first a brawl and profanation of the church, and then a division of the sejm into two circles sitting separately. At both instances’, deputies to the Convocation Sejm and extraordinary, so called “kapturowy” judges were elected, which meant that the struggle for political domination of Volhynia continued for another three months. In the end, it was the deputies appointed by the Czartoryskis who were declared legitimately elected, although it should be noted that three of them did not come to the convocation for political reasons. The article is based on hitherto under-utilized source material from the resources of archives and academic libraries in Poland and abroad, which has been critically evaluated using research methods characteristic of the discipline of history.