Chirographum in operazioni di banchiere

Abstract

Rzymianie preferowali na ogół słowne formy czynności prawnych, stąd też kontrakty literalne (pisemne) odgrywały przez długi czas niewielką rolę. Najbardziej rozpowszechnionym i wręcz ulubionym kontraktem rzymskim była stypulacja – kontrakt werbalny. Wraz z rozwojem państwa rzymskiego, opanowaniem państw greckich i hellenistycznych Rzymianie zetknęli się z pisemnymi aktami prawnymi znanymi i wykorzystywanymi w rzymskich wschodnich prowincjach. W obiegu prawnym zaczął funkcjonować kontrakt literalny, który mógł opierać się na wpisach w rzymskich księgach rachunkowych albo na skryptach dłużnych, czyli na sporządzanych między stronami pisemnych aktach, tworzących zobowiązanie do spełnienia określonego w nich świadczenia. W praktyce bankierskiej spotykamy się wówczas z kontraktem literalnym zwanym chirographum – listem kredytowym, który był wykorzystywany przez bankierów zwanych trapezites czy argentarii. To ta grupa bankierów rzymskich zobowiązana była do ewidencjonowania w swoich księgach rachunkowych określonych operacji bankierskich na rzecz klientów. W bankierskiej ratio dokonywano wpisu negotiatio obligandi sui causa, która oznaczałaby pożyczkę, ale którą bankier na polecenie klienta wypłacałby osobie trzeciej. W zakresie tego zwrotu znajdowały się również gwarancje udzielone przez bankiera na korzyść klienta, jak również przyjęcie solidarnego zobowiązania wobec osób trzecich obok swojego klienta. Operacje na rachunku klienta prowadzonym przez bankiera były wykonywane na zlecenie posiadacza rachunku, a tym zleceniem mógł być specjalny dokument chirographum, czyli list kredytowy. Upoważniał on do otrzymania gotówki lub dokonania innej operacji bankierskiej. O takim właśnie zobowiązaniu czytamy już u Plauta (Curculio 345). Komediopisarz ustami głównego bohatera Curculio odniósł się do problematyki listu kredytowego. U bankiera Likona posiadał on rachunek, na którym miał złożone pieniądze. Mógł je odebrać każdy, kto legitymowałby się specjalnym listem z pieczęcią właściciela gotówki, samego Curculio. Również w przekazie Scaevoli, w pierwszej księdze jego Digestów (D. 2, 14, 47, 2), operacje na rachunku klienta prowadzonym przez bankiera były wykonywane na zlecenie posiadacza rachunku za pomocą chirographum. Jak wynika z analizy przekazu jurysty, list kredytowy upoważniał do otrzymania gotówki czy przeprowadzenia innej operacji, którą bankier ewidencjonował w księdze rachunkowej. Dokonanie transakcji u bankiera przy pomocy chirographum poświadczają zachowane dokumenty praktyki prawnej z I w. n.e. z archiwum Sulpicjuszy z Puteoli. TPSulp. 55 zawierała dwa dokumenty typu chirographum, z których pierwszy był typowym potwierdzeniem otrzymania pożyczki. W nim to Publius Vergilius Ampliatus mocą swego pisemnego oświadczenia zobowiązywał się zwrócić kwotę pięciu tysięcy sesterców, które otrzymał jako pożyczkę (scripsi me accepisse mutua et debere) od Granidusa Numeniusa. Była ona wymagana natychmiast, czyli w każdym momencie, gdy zażąda spłaty wierzyciel. W drugim zaś dokumencie typu chirographum ten sam Publius Vergilius Ampliatus stwierdzał wydanie zastawu (datio pignoris) w srebrze oznaczonym jego znakiem. Być może chodzi tutaj o bite monety srebrne, których jakość kontrolował bankier. Zatem w praktyce bankierskiej wykorzystywano chirographum - list kredytowy, jako upoważnienie do otrzymania gotówki lub dokonania innej operacji, którą bankier ewidencjonował w księdze rachunkowej.