Mechanizm i skutki funkcjonowania propagandy w Związku Radzieckim na przykładzie rozważań Stanisława Cat­‑Mackiewicza w książce Myśl w obcęgach. Studia nad psychologią społeczeństwa Sowietów

Abstract

Propaganda jest zjawiskiem powszechnym w historii politycznej nie tylko Europy, ale i całego świata. Szczególne miejsce zajmowała jednak w systemach totalitarnych, na przykład w komunizmie. Stanowiła ona jeden z jego nadrzędnych filarów, bez którego niemożliwe byłoby opanowanie umysłów ludzkich mas i nakłonienie ich do wzięcia udziału w przedsięwzięciu budowy komunizmu w kraju, a także jego ekspansji na Zachód.Propagandę uprawiano za pomocą różnych kanałów, wykorzystując do tego radio, książki, a także treści przekazywane na uniwersytetach. Ukształtowano światopoglądowe pojęcia, takie jak chociażby „wróg klasowy”, które funkcjonując w powszechnym obiegu, służyły antagonizacji społecznej i umacnianiu ustroju. Jest to bez wątpienia tematyka interesująca z perspektywy relacji władzy i społeczeństwa. Choć na rynku wiele jest publikacji, które traktują o problematyce propagandy w Związku Sowieckim, warto sięgnąć w szczególności po Myśli w obcęgach Stanisława Cat‑Mackiewicza. Autor po odbyciu podróży do ZSRR w latach 30. postanowił udokumentować co ciekawsze wydarzenia i spotkania ze zwykłymi obywatelami, a następnie opatrzyć je swoim komentarzem. Z tego opisu wyłoniła się druzgocąca prawda o społeczeństwie sowieckim tamtych lat. Stopień jego myślowego i emocjonalnego zmanipulowania był ogromny, a ślepa wiara w zamordystyczny system prowadzący ludzi do zagłady, bezgraniczna. Celem artykułu jest ukazanie funkcjonowania mechanizmu propagandy w Związku Sowieckim, a także jego skutków. Analiza została przeprowadzona głównie na podstawie spisanych wspomnień międzywojennego polskiego publicysty Stanisława Cat‑Mackiewicza.

Propaganda is a common phenomenon in the political history of not only Europe, but also the whole world. However, it played a special role in totalitarian systems, for example in communism. It was one of its primary pillars, without which it would be impossible to master the minds of the masses and persuade them to take part in the undertaking of building communism in the country, as well as expand it into the West. The Soviet society was propagandized through various channels: radio, books, and at the universities. Some concepts, like “class enemy”, were formed. They contributed to antagonizing the whole nation and strengthened the political system. This is undoubtedly an interesting subject from the perspective of the relationship between power and society. Although there are many publications about propaganda, it is worth reaching for the book written by Stanisław Cat­‑Mackiewicz – Thoughts in Pincers. Mackie wicz, after traveling to the USSR in the 1930s, decided to document interesting events and meetings with ordinary citizens, and then provide his own commentary. The devastating truth about the Soviet society of those years can be learnt from this description. The degree of its mental and emotional manipulation was enormous and blind faith in the murderous system that leads people to destruction, boundless.Therefore, the purpose of the article is to show the functioning of the propaganda mechanism and its effects in the Soviet Union. The analysis will be carried out mainly based on the written memoirs of the interwar Polish publicist Stanisław Cat­‑Mackiewicz.