Semantyka nazw kwiatów w poezji Młodej Polski

Abstract

Książka Semantyka nazw kwiatów w poezji Młodej Polski realizuje, najogólniej rzecz ujmując, dwa zasadnicze cele: pogłębia naszą wiedzę, a także wnosi nowe informacje na temat historycznych aspektów językowego obrazu świata oraz potwierdza słabo jeszcze udokumentowaną tezę o relatywizmie wewnątrzjęzykowym. Jest to pierwsze opracowanie, które z jednej strony w sposób systematyczny i całościowy przedstawia odtworzony fragment językowego obrazu świata z przełomu XIX i XX stulecia, z drugiej natomiast, poprzez zestawienie dwóch wizji kwiatów: modernistycznej i współczesnej, ukazuje względność obrazów świata w obrębie jednego języka. Historyczny opis JOS jest tą dziedziną lingwistyki kulturowej, która została zepchnięta na margines poszukiwań badawczych. Wydaje się, że nieuwzględnianie perspektywy historycznej w pełnym semantycznym opisie słowa ogranicza pole obserwacji badań znaczeniowych, trudno wszak zrozumieć i dobrze opisać współczesność, nie znając historii. Książka uzupełnia więc lukę w diachronicznych badaniach nad językowym obrazem świata, jest próbą, opartą na szerokiej bazie źródłowej, całościowego i wielostronnego spojrzenia na semantyczne obrazy kwiatów (róży, lilii, narcyza, maku, konwalii, niezapominajki, fiołka, chabru, bzu, irysa, jaśminu, stokrotki, goździka, dziewanny, wrzosu), utrwalone w tekstach poetyckich Młodej Polski. Przyjęte w pracy założenia metodologiczne pozwoliły na taki opis znaczenia, który nie odzwierciedla wyłącznie zestawu przypadkowych cech, lecz ujawnia organizację leksyki nazywającej kwiaty, ukształtowaną pod wpływem bardziej ogólnych składników pojęciowych ówczesnego języka, obrazujących zarówno sposoby myślenia ludzi o wycinku rzeczywistości, który kryje się za nazwami kwiatów, jak i przybliżających pewne charakterystyczne dla badanej epoki ogólniejsze tendencje ujmowania i wartościowania świata. Zestawienie modernistycznych i współczesnych obrazów kwiatów, wyeksponowanie podobieństw i różnic w ujmowaniu i wartościowaniu motywów świata flory, pozwoliło na wydobycie cech wspólnych, a także szczególnych, właściwych tylko epoce Młodej Polski sposobów myślenia o kwiatach utrwalonych w języku, a uwarunkowanych światopoglądem, filozofią i wyznacznikami poetyckimi epoki. Cechy zbieżne obrazu modernistycznego i współczesnego ujawniają się na gruncie najbardziej ustabilizowanych konotacji, mających swoje źródło w starożytności bądź tradycji chrześcijańskiej. Tworzą one jądro semantyczne nazw oraz świadczą o ciągłości kultury i języka. Wizje kwiatów, które wyłaniają się z tekstów, zaskakują również nowym, niespotykanym do tej pory w tradycji kulturowo-literackiej ujęciem tematu. W pewnym uproszczeniu można powiedzieć, że młodopolskie wizje kwiatów na tle innych epok wyróżnia częstsze występowanie w tekstach, dużo większe nasemantyzowanie słów nazywających kwiaty w porównaniu z polszczyzną współczesną, nieco inna organizacja treści w obrębie struktur znaczeniowych i przede wszystkim eksponowanie fragmentów znaczenia skupionych wokół pesymistycznych doznań. Fragmenty te są w młodopolskich tekstach rozbudowane i mocno utrwalone, czego potwierdzeniem jest duża liczba kontekstów mających ponadindywidualny charakter. Nie są to jednostkowe asocjacje tłumaczące się wyłącznie na tle konkretnego kontekstu, lecz powtarzalne, skonwencjonalizowane i ustabilizowane konotacje, które znajdują uzasadnienie w faktach pozajęzykowych i są świadectwem znamiennego dla modernizmu sposobu pojmowania i wartościowania świata. Opracowanie dowodzi, że młodopolska poetyka jest jednym z możliwych sposobów oglądu świata poprzez język w dyskursie artystycznym. Różnice między modernistycznym a współczesnym obrazem kwiatów unaoczniają zmiany zachodzące w świecie, w umysłach ludzi, a także w języku. Jest to kolejny argument świadczący o względności świata, poznania i języka. Ten sam fragment rzeczywistości ujęzykowionej poddany oglądowi z dwóch różnych perspektyw czasowych jawi się inaczej. Uświadamia nam to, że nie ma jednej wizji rzeczywistości, nie ma jednego obrazu świata nawet w obrębie tego samego języka. Zmieniająca się w czasie wiedza użytkowników języka o świecie, właściwy danym epokom światopogląd, różne postawy wobec życia, a także rozmaite typy doświadczeń odbijają się w strukturze języka i wpływają na semantyczne obrazy słów.

The book Semantics of Flower Names in Poetry of the Young Poland Movement accomplishes, generally speaking, the two main objectives: broadens our knowledge on the historical aspects of linguistic picture of the world and also brings new information on this topic, as well as confirms the thesis on the relativism within the language, which is still poorly documented. This is the first study that in the systematic and comprehensive way shows the reconstructed fragment of the linguistic picture of the world from the turn of the 19th and 20th centuries on the one hand, and on the other, shows the relativity of the linguistic pictures of the world within a single language by comparing the two visions of flowers: modernistic and contemporary. Historical description of the linguistic pictures of the world is the field of cultural linguistics, which has been pushed to the margins of researches. It seems that not taking the historical perspective into consideration, in the full semantic description of the word ‘historical’, restricts the field of observation of semantic studies. After all, it is difficult to understand and well describe the present, not knowing the history of this issue. The book completes the gap in the diachronic researches on linguistic picture of the world, based on a broad-based sources, the book is an attempt at a comprehensive and multilateral approach to semantic images of flowers (rose, lily, narcissus, poppy, lily of the valley, forget-me-not, violet, cornflower, lilac, iris, jasmine, daisy, carnation, common mullein, heather) preserved in poetic texts of the Young Poland movement. The methodological assumptions adopted in the work made it possible to describe the meaning that not merely reflects the set of random features, but reveals the organization of the flowers naming lexis shaped under the influence of more general conceptual components of the language of the time. The aforementioned general conceptual components of the language illustrate both how people think about the segment of reality that lies behind the names of flowers, as well as introduce broader, characteristic of the analysed period, trends in the presentation and evaluation of the world. The comparison of modernist and contemporary pictures of flowers and the emphasize of the similarities and differences in the interpretation and valuation of the world of floral motifs, allowed to extract common as well as specific features, which are relevant only to the Young Poland movement ways of thinking about flowers, preserved in the language and conditioned by the worldview, philosophy and poetical determinants of the period. The convergent features of the modernist and contemporary picture of flowers are revealed on the basis of the most stable connotations having their source in antiquity or the Christian tradition. They form the core of semantic names and testify to the continuity of the culture and language. Visions of flowers that emerge from analyzed texts also surprise by the new perspective, unprecedented so far in the cultural and literary tradition. Simplifying, it can be said that, in comparison to other periods, the Young Poland movement vision of flowers are distinguished by more frequent occurrence in texts, much greater connotative richness of words naming flowers comparing to the contemporary Polish language, somewhat different organization of content within the structures of meaning, and above all, the exposure the fragments of meaning gathered around pessimistic feelings. These fragments are extended and firmly established in the Young Poland movement texts, which is confirmed by a large number of contexts with more than individual character. These are not separate associations explaining themselves only against the specific context but reproducible conventionalized and stabilized connotations that are grounded in extralinguistic facts and prove the way of understanding and evaluating of the world unique to modernism. The study shows that that the Young Poland movement poetics is one of the possible ways of viewing the world through the language of the art discourse. The differences between the modernistic and contemporary picture of flowers demonstrate the changes going on in the world, in people's minds, as well as in the language. This is another argument testifying to the relativity of the world, cognition, and a language. The same fragment of reality expressed through the language, seen from two different time perspectives, appears to be different. This proves that there is no single vision of reality, there is no single picture of the world, even within the same language. In the language structure are reflected such phenomena as evolving in time the language user’s knowledge on the world, typical of particular periods world-view, different attitudes to life as well as various types of experiences. All the phenomena affect the semantic pictures of words.