Одеса і потьомкінський бунт. Візії Тадеуша Міцінського і Сергія Михайловича Ейзенштейна

Abstract

Tematem wystąpienia jest porównanie obrazów wydarzeń rewolucyjnych, rozgrywających się w czerwcu 1905 r. w Odessie, które przedstawione zostały w dwóch wybitnych dziełach: w Kniaziu Patiomkinie Tadeusza Micińskiego (1906) i Pancerniku Potiomkinie Siergieja Eisensteina (1925). Choć różnią się one zasadniczo w warstwie ideologicznej, w ujęciu problemu rewolucji, to wskazać też można pewne zaskakujące zbieżności między dramatem historiozoficznym polskiego modernistycznego poety a filmem propagandowym radzieckiego reżysera. Widaćje zarówno w doborze i kompozycyjnym uporządkowaniu materiału dokumentarnego (podział dzieła na 5 aktów/części, analogiczna scena inicjalna pod pokładem okrętu i finalna ukazująca spotkanie „Potiomkina” z eskadrą floty, wybór tych samych epizodów buntu załogi na pancerniku, centralne w konstrukcji całości usytuowanie wydarzeń w Odessie), jak i w zastosowaniu pewnych technik artystycznych (kondensacja ekspresyjnych scen komponowanych kontrapunktowo, „montaż atrakcji”, naprzemienne operowanie szerokim i bliskim planem). Najciekawsze wydaje się jednak to, że w obu dziełach kluczową rolę odgrywają schody odeskie. Słynna sześciominutowa sekwencja w arcydziele filmowym Eisensteina znajduje swój odpowiednik w utworze Micińskiego, w którym wizja usłanych trupami schodów Richelieu’go stanowi ramę kompozycyjną aktu III, poświęconego wydarzeniom rewolucyjnym w Odessie.