Problem religijnego wychowania dzieci w poniemieckim prawie II Rzeczypospolitej

Abstract

Jesteśmy świadkami masowych migracji. Zdecydowanie ponad milion Ukraińców, osób bliskich Polakom etnicznie i kulturowo, stale mieszka i pracuje w Polsce. Analogicznie wielomilionowa rzesza Polaków nieustannie przebywa za granicą. Wielokrotnie zawierane są małżeństwa różnowiercze (lub nawiązują się analogiczne relacje nieformalne), rodzą się im dzieci, które rodzice chcą wychowywać religijnie bądź w innym światopoglądzie. W przypadku różnic religijnych (światopoglądowych), jakie wychowanie religijne lub światopoglądowe powinny otrzymywać te wspólne dzieci? Paternalistyczne Prusy wydały kazuistyczne przepisy tego dotyczące. Początkowo były one oparte na dość sprawiedliwych założeniach, jednakże szybko przybrały antypolską postać. Odrodzona II Rzeczpospolita uznała, że do czasu wdrożenia prawa polskiego zunifikowanego w skali całego państwa tymczasowo powinny obowiązywać unormowania pozaborcze na dotychczasowych obszarach ich obowiązywania. Od 1946 r., czyli od unifikacji polskiego prawa rodzinnego, brak jednoznacznej odpowiedzi w prawie polskim, jak małżeństwa mieszane religijnie (światopoglądowo) powinny wychowywać swoje dzieci pod tym względem. Celem znalezienia rozwiązania tego zagadnienia w ramach komparatystyki prawniczej warto sięgnąć do poniemieckiego prawa i orzecznictwa II Rzeczypospolitej, a zwłaszcza do pośrednio oceniającego je wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Hoffmann przeciwko Austrii. Orzeczenie to ukształtowało aktualną linię orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Zapadło minimalną większością głosów: 5 do 4, przy 4 zdaniach odrębnych. Zaprezentowany w nim punkt widzenia z czasem został szerzej zaakceptowany. Wielokrotnie przywołujące ten wyrok orzeczenie Trybunału w sprawie Palau-Martinez przeciwko Francji zapadło 6 głosami do 1, przy tylko 1 zdaniu odrębnym.

We are witnessing mass migrations. Far more than a million Ukrainians, people close to Poles, ethnically and culturally, constantly live and work in Poland. Likewise, the multitude of Poles are continually abroad. Frequently members of different religions marry each other (or analogous informal relationships are established), they have children and want to raise them religiously or instil them a different worldview. What religion or worldview should their mutual children receive in case of their parents’ differences in beliefs? Paternalistic Prussia issued casuistic regulations regarding this. Initially, they were based on rather just assumptions, but quickly took the anti-Polish form. The reborn Second Republic of Poland decided that until the implementation of the Polish law, unified in the scale of the entire country, the post-annexation regulations should apply temporarily in the areas of their existing application. No unequivocal answer how religiously (ideologically) mixed marriages should raise their children in this respect has been provided in Polish law since 1946, that is, from the unification of Polish family law. In order to find a solution of this issue within comparative law studies, we should look at post-German law and jurisprudence of the Second Republic of Poland, particularly at indirectly assessing them judgment of the European Court of Human Rights in the case of Hoffmann v. Austria. This ruling shaped the current line of jurisprudence of the European Court of Human Rights. It was issued by a minimal majority of votes: 5 to 4, with 4 dissenting opinions. The point of view presented in it has been more widely accepted with time. The Court’s ruling in the case of Palau-Martinez v. France, which repeatedly invoked this judgment, was adopted by 6 votes to 1, with only 1 dissenting opinion.