Poetyka aktywnej wrażliwości Michała Książka (w dobie antropocenu)

Abstract

Artykuł stanowi biohumanistyczną analizę ewolucji poetyki leśnika i kulturoznawcy, Michała Książka. Omawia przekształcanie się jego podróżopisarstwa w przyrodopisarstwo, a dokładniej – ekopoezję (niezależnie od uprawianego literackiego gatunku). Wskazuje na czynniki intensyfikujące zaangażowanie poety w przyrodę, aż po niwelację opozycji natura-kultura. Są nimi: dyslokacja podmiotu (bo wymusza konieczność translacji), reorientacja percepcji wzrokowej na słuchową (sprzyja artykulacji transgatunkowych doświadczeń np. w formie onomatopei), specyficzna przestrzeń podmiotowego doświadczenia – las jako organizm kolektywny (uczula na relacyjny wymiar istnienia). Omawia dwa modele poznawcze obierane przez Książka: fenologiczny (nakierowany na długie, także w skali geologicznej, trwanie) i fenomenologiczny (momentalny). Wskazuje na genezę jego poetyki aktywnej wrażliwości w toku kontaktu z indygeniczną kulturą jakucką. Szkicuje możliwe konsekwencje traumatyzującego doświadczenia konfliktu o Puszczę Białowieską w 2017 r. dla poetyki tego autora (sfera afektów). W zakończeniu wyjaśnia relację między poetyką a działaniem politycznym tego autora.

This paper presents biohumanistic analysis of the evolution of Michał Książek’s (silviculturist and cultural anthropologist) poetics. It discusses transformation of his literary travel writing into the nature writing, and then – into ecopoetry (irrespective of the literary genre and mode). Author indicates the factors that increase Książek’s involvement with the nature, up to his negation of the nature culture division. They are mainly: nomadic life (it forces acts of translation), replacement of typical human visual perception by auditory perception (it favours the articulation of the trans-species experiences, e.g. by onomatopoeia device), peculiar area of subjective experience which is the forest (wilderness) as a collective organism/superorganism/holobiont (it draws attention to symbiotic relations). The paper presents the dual cognitive model of Książek’s epistemology: phenological (long and deep history-oriented) and phenomenological (instantaneous). It points out that his „actively-sensing poetics” originated from writer’s deep relations with the indigenous Yakut culture. The paper outlines the conflict over the Białowieża Forest in 2017 as a traumatic experience for author and its relevance for Książek’s ekopoetics (especially in the affective domain and compatible with it literary effects). In summary it explains relationship between Książek’s poetics and his political activism (civil resistance).