Idea wierszalińska w biografii intelektualnej Włodzimierza Pawluczuka (wokół powieści Judasz)

Abstract

Punkt wyjścia rozważań stanowi jubileusz Włodzimierza Pawluczuka w 2004 roku, którego częścią stało się przyznanie mu Nagrody Literackiej Prezydenta Miasta Białegostoku im. Wiesława Kazaneckiego za powieść Judasz. Jury nagrodziło nie tyle utwór, co pisarza i uczonego w jednej osobie, którego od lat najbardziej ceniono za „wynalezienie“ Wierszalina. W niniejszym artykule Judasz traktowany jest nie jako artefakt, lecz jako akt biograficzny, kolejny powrót do tematu, od którego zaczęła się kariera naukowa (przełom lat 60. i 70. XX wieku), a wkrótce i literacka autora. Powieść przynosi auktualizację tematu wierszalińskiego („sekty grzybowskiej“) w nowych realiach ustrojowych i kulturowych, wzmożonej westernizacji po roku 1989 i na granicy włączenia Polski do UE. Na przekór ówczesnej propagandzie euroentuzjazmu, początku nowej epoki, powrotu do Europy, Pawluczuk podejmuje temat końca świata tradycyjnej kultury wiejskiej, niszczonej wymuszoną migracją do Rosji w czasie I wojny światowej i powojennymi procesami modernizacyjnymi. Nie jest jednak zdystansowanym wobec współczesności rzecznikiem postawy nostalgicznej za mijającą postacią świata. Tytułowy Judasz wydaje się również figurą autora, który zapewniając społeczną widoczność Wierszalinowi, podnosząc tamtejsze wydarzenia do rangi „idei“, zarazem sam wydał go na łup, jak pisał, „komercjalizacji i degradacji“. Na uwagę zasługuje również decyzja Pawluczuka, by na przekór euroentuzjastom z 2004 roku, zwrócić spojrzenie w kierunku przeciwnym, licząc się ze skutkami rozpadu imperium na wschodzie.

The starting point for the discussion is Włodzimierz Pawluczuk‘s jubilee in 2004, which included awarding him the Kazanecki Prize for Literature by the President of Białystok for his novel Judasz. More than the work itself, the jury awarded the writer and scholar in one person, who for years has been most appreciated for inventing Wierszalin. In this article the novel Judas is treated not as an artifact, but as a biographical item, another return to the subject which started both his scientific (the turn of the 1960s and 1970s) and later literary career. The novel brings an update of the Wierszalin theme („grzybowska‘s sect“) set in new political and cultural realities, increased westernization after 1989 and on the verge of Poland‘s accession to the EU. In spite of the Euro-enthusiastic propaganda of that time, Pawluczuk takes up the subject of the end of the world of traditional rural culture, destroyed by forced migration to Russia during World War I and post-war modernization processes. However, he is not the advocate of nostalgia for the passing world. Titular Judas appears to be a figure of the author who provided social visibility to Wierszalin by elevating the events there to the rank of „idea“. At the same time he himself handed it over to, as he wrote, „commercialization and degradation“. Also noteworthy is Pawluczuk‘s decision to, despite the Euro-enthusiasts of 2004, turn his gaze in the opposite direction, taking into account the consequences of the collapse of the East empire.