Bycie nie na miejscu: Listy Georga Forstera z Wilna (1784–1787) jako narracja autobiograficzna

Abstract

Celem artykułu jest analiza wybranych listów Georga Forstera (1754-1794), niemieckiego uczonego i podróżnika, który w latach 80. XVIII spędził trzy lata w Wilnie jako profesor historii naturalnej. W licznych listach pisanych między listopadem 1784 a sierpniem 1787 roku Forster nie tylko przedstawiał własne plany i doświadczenia, ale również krytycznie oceniał funkcjonowanie wileńskiej uczelni i miejscowego społeczeństwa. Korespondencja ta jest z jednej strony znakomitym świadectwem sposobu myślenia ówczesnych europejskich intelektualistów: wielkie ambicje naukowe i dydaktyczne Forstera szły bowiem w parze z niemożnością uwolnienia się od stereotypowego postrzegania I Rzeczpospolitej jako regionu mocno „zacofanego cywilizacyjnie”. Z drugiej strony relacje wysyłane z Wilna są wyrazem osamotnienia naukowca, które wiązały się z różnicami i konfliktami międzykulturowymi i z poczuciem, że podejmowane przezeń próby transferu wiedzy przyniosły słabe rezultaty.

The paper examines the letters of Georg Forster (1754–1794), a German scientist and traveler who spent three years as a professor of natural history at Vilnius University. In a rich series of letters that Forster wrote between November 1784 and August 1787, he not only discussed the issues concerning his plans and teaching experiences but also commented critically on the functioning of both the Vilnius University and the local society. On the one hand, his correspondence offers a striking reminder of how European intellectuals of the period saw themselves and the world: Forster’s great scientifc and didactic ambitions were inseparable from the stereotypical perception of Poland-Lithuania as a supposedly “backward” region in terms of its social and cultural development. On the other hand, his reports from Vilnius refect his loneliness, with this estrangement initially resulting from various diffculties that stemmed from cultural differences and conficts, and later from a feeling of failure with related to knowledge dissemination.