Historiozofia podporządkowanych. Z dziejów recepcji mesjanizmu Adama Mickiewicza

Abstract

Artykuł poświęcony jest postkolonialnej recepcji mesjanizmu Adama Mickiewicza. Pierwszą część rozprawy stanowi rekonstrukcja badań nad mesjanizmem Mickiewiczowskim przed 1989 rokiem, oparta na pracach dwóch wpływowych znawczyń romantyzmu polskiego: Zofii Stefanowskiej i Marii Janion. Następnie, na podstawie pracy niemieckiego badacza literatury i słowianoznawcy Alfreda Galla, ukazana zostaje możliwość reinterpretacji tej idei przy użyciu teorii postkolonialnej. Metoda ta, poprzez uwidocznienie układów sił (politycznych, ekonomicznych, dyskursywnych i symbolicznych) leżących u podstaw kultury i jej wytworów, pozwala dostrzec strategie dominacji Zachodu nad Słowianami. Szczególną rolę w tych rozważaniach pełni filozofia niemiecka, zwłaszcza heglowska, która jest przykładem dyskursu hegemonialnego. W obliczu tego mesjanizm Mickiewiczowski byłby swoistym kontrdyskursem, próbą wyjścia z pozycji podporządkowania.

The following article is devoted to the subject of postcolonial reception of messianism by Adam Mickiewicz. Reconstruction of the pre-1989 research devoted to the subject, based on the works of two influential experts of polish romanticism: Zofia Stefanowska and Maria Janion, constitutes the first part of this dissertation. Following that is shown the possibility of reinterpreting the idea by way of postcolonial theory based on the works of Alfred Gall, German researcher of literature Slavic culture. This method, by making the dynamics of powers (political, economic, discursive and symbolic) that govern the fundamentals of culture visible, allows us to see the strategy of domination enforced by the West over the Slavs. Predominant role in this discourse is held by the German philosophy, especially the Hegelianism, which serves as an example of hegemonic discourse. Mickiewicz’s messianism would be a kind of counterpoint to that position, an attempt at stepping out from the position of subordination.