Ewolucja władzy rodzicielskiej ze szczególnym uwzględnieniem instytucji pieczy naprzemiennej (joint physical custody)

Abstract

Celem niniejszego artykułu jest określenie charakteru prawnego i treści pieczy naprzemiennej (joint physical custody) w polskim prawie rodzinnym, ze szczególnym uwzględnieniem doświadczeń amerykańskich związanych ze wspólną opieką rodziców nad dzieckiem (joint custody). Instytucja pieczy naprzemiennej nie została expres-sis verbis uregulowana w polskim prawie rodzinnym, jednak obowiązujące przepisy nie wykluczają de lege lata takiego sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej w sytuacji rodziców żyjących w rozłączeniu. Samo pojęcie „pieczy naprzemiennej”, choć niewymienione w tekście Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, pojawia się w ustawie o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, jednak bez jakiejkolwiek definicji czy dookreślenia. Ponadto, w regulacjach Kodeksu postępowania cywilnego mowa jest o „orzeczeniu, w którym sąd określił, że dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców w powtarzających się okresach”. Należy domniemywać, że przepisy te, wprowadzone ustawą z dnia 25 czerwca 2015 r., dotyczyć mają właśnie pieczy naprzemiennej, jednak trzeba podkreślić, że także w tym kodeksie nie zapisano takiego określenie. Tym samym w materii tej panuje obecnie duża niepewność prawna, prowadząca do różnego traktowania obywateli przez sądy i organy administracji publicznej. Tak zakreślony cel był realizowany metodą analizy treści przepisów art. 58 § 1 i art. 107 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz metodą porównawczą pojęć, m.in. pojęć ,,pieczy naprzemiennej” i ,,naprzemiennej władzy rodzicielskiej”. Starano się także wyjaśnić, dlatego pojęcie ,,piecza naprzemienna” jest bardziej odpowiednie niż ,,opieka naprzemienna”. W artykule pochylono się nad standardem najlepiej pojętego interesu dziecka, którego polskim odpowiednikiem jest dobro dziecka. Standard ten nie jest tak prosty jak mogłoby się wydawać. W tym kontekście, zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie toczyła się dyskusja nad wprowadzeniem dwóch heurystyk, funkcjonujących na zasadzie domniemań prawnych: ,,wrażliwych lat” i pierwszoplanowego opiekuna. Opierając się na amerykańskiej literaturze prawniczej, omówiono następujące formy pieczy naprzemiennej: ,,długoterminową”, ,,krótkoterminową”, ,,gniazdową” i ,,uznaniową”. Co więcej, zebrano i uporządkowano najbardziej znane w Stanach Zjednoczonych harmonogramy sprawowania pieczy naprzemiennej. Analiza wybranych orzeczeń sądów amerykańskich miała wykazać, że piecza naprzemienna nie jest instytucją jednolitą i może implikować problemy z rozstrzyganiem o niej w sądach. W tym kontekście odniesiono się również do domniemania prawnego tzw. approximation rule. Hipoteza główna artykułu brzmi następująco: piecza naprzemienna nie oznacza wyłącznie układów symetrycznej opieki nad dzieckiem, a jej poprawne stosowanie przez sądy wymaga rozważenia przez sąd wielu indywidualnych czynników.

The article is intended to determine the legal character and substance of joint physical custody in Polish family law, with a special focus on American experiences with joint custody. To this date, the institution of joint physical custody has not been regulated expressis verbis in Polish family law. However, current provisions do not preclude de lege lata such a manner of exercising parental authority. The term joint physical custody, although not mentioned in the text of the Family and Guardianship Code, does appear in the text of the State Aid for Child Support Act, but without a definition or any specification. Furthermore, provisions of the Code of Civil Procedure make reference to a judgment, in which the court deemed that the child would reside with each of the parents over recurring periods of time. It is appropriate to presume that these provisions, introduced by the Act of 25 June 2015, are intended to apply to joint physical custody, although it should be stressed that the term in question is not used in the provisions of the Code of Civil Procedure, either. Hence, the matter in question is surrounded by considerable legal uncertainty, causing citizens to be treated differently by courts and public administration authorities. The above-mentioned general objective were achieved through method of analysis of the content of Article 58 § 1 and Article 107 § 1 of the Family and Guardianship Code, as well as method of conceptual analysis - analysis of the following concepts: ,,joint physical custody” and ,,alternating parental authority”. Furthermore, it has been explained why a concept of ,,joint physical custody” is better than ,,joint physical care”. In the article, the standard of the ,,best interest of the child” (which is an American equivalent of the ,,child welfare”) was discussed. This standard is not easy as it might seem. In this context, there has been intense discussion in case law and legal literature on implementation of two heuristics: ,,tender years presumption” and ,,primary care-taker preference”. Based on American legal literature, the following types of joint physical custody have been discussed: long-term block time, alternating short-term block time, birdnest and free access. Furthermore, most popular in the United States joint physical custody schedules were collected and collated. An analysis of the selected American case-law was dedicated to ascertain that institution of joint physical custody is not uniform and may cause problems in the courts. This problem was also dealt with in the context of approximation standard, otherwise known as past caretaking standard. The main research hypothesis is as follows: joint custody does not denote only symmetrical child care arrangements, and its correct application by courts is contingent upon courts taking into account a number of individual factors.