Spory o pojęcie dzieciństwa i podmiotowość dziecka od średniowiecza do czasów nowożytnych

Abstract

Artykuł przedstawia kontrowersje wokół pojęcia dzieciństwa i podmiotowości dziecka w epokach minionych – w średniowieczu i w czasach nowożytnych. Jedno z analizowanych zagadnień dotyczy kwestii istnienia w kulturze średniowiecza rozumienia dziecka jako istoty różnej od dorosłego. Według rozpowszechnionego poglądu, sformułowanego w latach 60. i 70. ubiegłego stulecia przez Philippa Ariésa, dzieciństwo w wiekach średnich nie było dostrzegane, nie uznawano go za odrębny, ważny etap w życiu człowieka, okres którym rządziły szczególne reguły, różne od zasad ważnych w społeczności dorosłych. Dziecko wchodziło bardzo wcześnie w świat dorosłych i przyjmowało wyznaczoną mu w nim rolę. Odkrycie dzieciństwa nastąpiło dopiero w XVI i XVII w., kiedy zaczęto pojmować, że dziecko jest i powinno być podmiotem szczególnego traktowania. Pogląd Ariésa o nieistnieniu w średniowieczu poczucia odrębności dzieciństwa jest przez część mediewistów krytykowany – zarzucają oni francuskiemu badaczowi wady warsztatowe i analizę niereprezentatywnych, zbyt skąpych materiałów źródłowych. Według adwersarzy Ariésa analiza dzieciństwa w średniowieczu nie może być prowadzona na podstawie współczesnej definicji tego terminu, podobnie jak rozpatrywanie relacji „dzieci – – dorośli” w wiekach średnich nie może odwoływać się do kategorii współczesnych. Przeciwnicy tezy o nieistnieniu w średniowieczu koncepcji dzieciństwa dowodzą, że epoka ta miała swoją własną jego wizję, tyle że była to wizja zdecydowanie różna od współczesnej. Czasy nowożytne przynoszą nowe podejście do dzieciństwa i podmiotowości dziecka – wiek XVII, obok podejścia, które stawiało dziecko w centrum życia rodzinnego, promuje postawę, kładącą szczególny nacisk na jego rozwój i zaspokojenie potrzeb psychicznych. Wiek XVIII z kolei przynosi „romantyczną” wizję dziecka, kiedy staje się ono – jako nosiciel wyjątkowych cech i istota o niezwykłej wrażliwości – wzorem do naśladowania dla dorosłych. Do ukształtowania się podmiotowego podejścia do dzieci przyczynił się z pewnością rozwój szkolnictwa; ewolucja postawy wobec dziecka w ludzkiej mentalności znajduje swoje najpełniejsze odbicie właśnie w rozwoju edukacji i instytucji szkoły. Dzisiaj pojęcia dzieciństwa i podmiotowości dziecka są przedmiotem złożonych badań interdyscyplinarnych – uczeni z zakresu różnych dziedzin nauki łączą wysiłki, by wypracować jak najpełniejszą, odpowiadającą wyzwaniom współczesności koncepcję dzieciństwa

The article presents the controversy around the concept of childhood and subjectivity of a child in past centuries - in the Middle Ages and the early modern period. One of the analyzed issues concerns the existence in medieval culture of understanding the child as a being different from an adult. According to the widespread view, formulated in the 1960s and 1970s by Philipp Ariés, childhood in the Middle Ages was not noticed, it was not considered a separate, important stage in human life, a period governed by specific rules, different from important principles of the adult community. The child entered the adult world very early and assumed the role assigned to him. The discovery of childhood did not take place until the 16th and 17th centuries, when it began to be recognized that the child was and should be the subject of special treatment. Ariés' view of the non-existence in the Middle Ages of the sense of separateness of childhood is criticized by some medievalists - they accuse the French researcher of technical defects and an analysis of unrepresentative, too scarce source materials. According to the adversaries of Ariés, the analysis of childhood in the Middle Ages cannot be based on the modern definition of this term, just as considering the relationship "children - adults" in the Middle Ages cannot refer to contemporary categories. Opponents of the thesis about the non-existence of the concept of childhood in the Middle Ages argue that this epoch had its own vision of it, but it was a vision definitely different from the present one. The early modern period bring a new approach to childhood and the subjectivity of a child - the seventeenth century, in addition to the approach that the child placed at the center of family life, promotes an attitude that places particular emphasis on the child's development and fulfilment of its mental needs, while the eighteenth century brings a "romantic" vision of the child when it becomes - as a bearer of exceptional qualities and a creature of extraordinary sensitivity - a role model for adults. The development of education has certainly contributed to the formation of a subjective approach to children; the evolution of the attitude towards children in the human mentality finds its fullest reflection in the development of education and school institutions. Today, the concepts of childhood and the subjectivity of a child are the subject of complex interdisciplinary research - scientists from various fields of science combine their efforts to develop the most complete concept of childhood, corresponding to the challenges of modern times.