Stany Zjednoczone w świetle prasy warszawskiej z lat 1865-1877

Abstract

Stany Zjednoczone od początku swojego istnienia fascynowały i intrygowały Europejczyków, w tym także mieszkańców ziem polskich. Były mityczną krainą nieograniczonych możliwości, do której przez cały XIX wiek przybywali ubodzy emigranci ze Starego Kontynentu, jak również żądni przygód podróżnicy. Ameryka zdawała się być ucieleśnieniem marzeń nie tylko dla tęskniących za dostatnim życiem, ale i dla wszystkich szukających wolności i równości. Była dynamicznie rozwijającym się krajem, która w krótkim czasie zdołała osiągnąć znaczącą pozycję w świecie i coraz bardziej wywierała wpływ na kraje europejskie, to musiało przyciągać uwagę. W rozprawie przedstawiono Stany Zjednoczone w świetle prasy warszawskiej z lat 1865-1877, czyli w okresie amerykańskiej rekonstrukcji (The Era of Reconstruction) po wojnie secesyjnej. Rozprawa składa się ze wstępu, sześciu rozdziałów, bibliografii, zakończenia oraz aneksów. Zastosowano w niej układ problemowo-chronologiczny. Podstawowym źródłem pracy są polskojęzyczne dzienniki i periodyki z lat 1865-1877 ukazujące się w Warszawie, która była wówczas głównym centrum wydawniczym zaboru rosyjskiego.W latach 60. i 70. XIX wieku zainteresowanie prasy warszawskiej tematyką amerykańską zdecydowanie wzrosło, mimo że w zaborze rosyjskim masowy ruch emigracyjny rozwinął się dopiero w latach 80. XIX wieku. Coraz liczniejsze wychodźstwo z ziem polskich, jak i intensywna industrializacja i urbanizacja USA oraz wzmożona kolonizacja Zachodu sprawiały, że zaczęto interesować się tym krajem i jego historią. Najbardziej użyteczne do prezentowanego tematu były: „Gazeta Polska”, „Tygodnik Ilustrowany”, „Kłosy”, „Bluszcz”, „Tygodnik Mód i Nowości”, a w szczególności tygodnik geograficzno-podróżniczy „Wędrowiec”. Doniesień z USA nie napływało do stolicy Królestwa Polskiego aż tak dużo jak z Paryża, Londynu czy innych stolic europejskich, to i tak ich liczba, jak na tak odległy kraj, była bardzo znacząca. Problematyka amerykańska była jednak na tyle zajmująca, że temat ten nieraz gościł na pierwszej stronie zarówno dzienników i periodyków.Na temat Stanów Zjednoczonych prasa stołeczna publikowała: relacje polskich podróżników, często literatów, którzy w tamtym okresie przebywali w USA (m.in.: Henryk Sienkiewicz, Sygurd Wiśniowski, Feliks Fryze, Jan Karłowicz), relacje zachodnich podróżników (m.in.: Olympe Audouard, Hepworth Dixon, Hippeau), artykuły krajowych publicystów (Eliza Orzeszkowa, Filip Sulimierski, Maria Ilnicka) oraz przedruki z prasy zachodniej, szczególnie niemieckiej.Prasa warszawska w miarę na bieżąco śledziła sytuację w USA po wojnie secesyjnej. Pisano o rekonstrukcji Południa, wyborach prezydenckich, stosunkach Stanów Zjednoczonych z krajami europejskimi, a także dalszej ich ekspansji terytorialnej. Interesowano się, w jaki sposób rząd federalny zamierzał rozwiązać problem zbuntowanych stanów oraz emancypacją ludności murzyńskiej. Z uwagą śledzono konflikt amerykański-brytyjski o „Alabamę”. Spekulowano też, jak Stany Zjednoczone zareagują na interwencję francuską w Meksyku i rewolucję kubańską. Opisywano kolejne próby przejęcia wysp znajdujących się na Morzu Karaibskim (Wyspy Dziewicze, Dominikana) i Pacyfiku (Hawaje). Z niewielkim oddźwiękiem natomiast spotkał się zakup od Rosji - Alaski, ponieważ prasa nie mogła informować o sprawach wewnętrznych Cesarstwa Rosyjskiego. Większe zainteresowanie ówczesnej prasy warszawskiej wzbudzały jednak kwestie społeczne. Reportażyści chcąc przyciągać czytelników wybierali takie tematy, które mogły przykuć ich uwagę. Z tego powodu pisano o Amerykanach i ich zwyczajach, opisywano niespotykane na kontynencie europejskim rasy, religie, przytaczano rożnego rodzaju ciekawostki, a także posługiwano się barwnym, lekkim i dowcipnym językiem. Z niepokojem też informowano o stale rosnącej emigracji za ocean, która objęła w badanym okresie ziemie zaboru pruskiego. Publicyści warszawskiej prasy interesowali się, jak w innych krajach rozwiązywano aktualne problemy społeczne. Z uznaniem pisano o amerykańskim systemie szkolnictwa elementarnego i działalności dobroczynnej. Natomiast z wielkim dystansem odnoszono się do walki Amerykanek o przyznacie im praw. Duże zainteresowanie prasy wzbudził też dziki, owiany legendą Far West Najczęściej pisano o „gorączce złota”, Indianach i mormonach. Nie zapominano też o zwykłych osadnikach, którzy wybrali się tam w poszukiwaniu ziemi, jak i Chińczykach, których do przyjazdu zmusiła ciężka sytuacja materialna. Na łamach stołecznej prasy nie mogło również zabraknąć relacji z obchodów stulecia niepodległości USA, które miały miejsce w 1876 r., a przede wszystkim ze specjalnie zorganizowanej z tej okazji w Filadelfii wystawy powszechnej, na której Amerykanie chcieli zademonstrować światu swoje osiągnięcia, szczególnie te gospodarcze. Obraz Stanów Zjednoczonych kreowany na łamach polskich dzienników i czasopism nie był pełny, ponieważ zamieszczano tylko niektóre informacje, a inne zupełnie pominięto. Polacy dysponowali wybiórczą wiedzą o USA i nie do końca adekwatną z rzeczywistością. Reportaże polskich podróżników zamieszczane w prasie warszawskiej w latach 60. i 70. XIX wieku, a zwłaszcza Listy z podróży do Ameryki Henryka Sienkiewicza odcisnęły piętno na późniejszym pisarstwie o Stanach Zjednoczonych. Wpłynęły również w znacznym stopniu na postrzeganie Ameryki na ziemiach polskich i kreowanie jej mitu oraz na rozbudzenie tęsknoty za krajem nieograniczonej wolności. Co w przyszłości będzie wpływać na podjęcie decyzji o emigracji

Since its origin, the United States has fascinated and intrigued Europeans – and Poles among them. Perceived as a mythical country of great opportunities, throughout the XIX century, and especially in its second half, it attracted both poor emigrants from the Old World and adventurous travelers. America was the embodiment of dreams of not only those craving prosperous life but also those seeking freedom and social equality. It was a dynamically developing country, which in a relatively short period of time managed to acquire a conspicuous position in the world, exerting still greater and greater impact on European countries, which was bound to attract attention. This doctoral dissertation presents the image of the United States in the 1865-1877 Warsaw press, i.e. during the Era of Reconstruction, after the Civil War. The dissertation consists of: an introduction, six chapters, bibliography, conclusions, appendices. The author has chosen to combine the problem and chronological text structures. Polish language dailies and periodicals issued in Warsaw, which was the publishing center of the sector of partitioned Poland by Russia, in the years 1865-1877, i.e., during the American Reconstruction, constitute the main source of this dissertation. In the 1860s and ‘70s a considerable increase of interest in American issues can be noticed in Warsaw press, although a massive emigration movement to America from the annexed by Russia partition occurred only in the 1880s. Yet, more and more numerous emigration from the Polish land, intensive industrialization and urbanization of the USA as well as the more active colonization of the West, increased interest in the country, its development and its history. “Gazeta Polska”, “Tygodnik Ilustrowany”, “Kłosy”, “Bluszcz”, “Tygodnik Mód i Nowości”, and especially a weekly “Wędrowiec”, accounting on geographical issues and travel, focused on American topics. The pieces of information from the USA reaching the capital of the Kingdom of Poland were not as numerous as those available in Paris or London. Still, their number was not negligible and the information was interesting and important. American political and economic issues, colonization of the West and everyday matters caused such interest that they were often printed on front pages of both dailies and periodicals. Warsaw press frequently published correspondence of Polish travelers and writers who visited and traveled in the USA during that period (e.g.: Henryk Sienkiewicz, Sygurd Wiśniowski, Feliks Fryze, Jan Karłowicz), correspondence of foreign travelers (e.g.: Olympe Audouard, Hepworth Dixon, Celestin Hippeau), articles by Polish writers and journalists (Eliza Orzeszkowa, Filip Sulimierski, Maria Ilnicka) as well as reprints from foreign, especially German, press. The news concerning the situation of the USA after the Civil War was usually up-to-date, yet not always comprehensive. The topics covered the reconstruction of the South, presidential elections, relations between the US and some European countries, as well as the American territorial expansion. The Polish reader was curious to know how the federal government was going to cope with the problem of rebellious states and the emancipation of Black Americans. The American British conflict “over Alabama” was followed attentively. There was a lot of news and even speculations pertaining to the plausible US reaction to the French intervention in Mexico and the Cuban revolution. The press described subsequent attempts of takeover of some Caribbean islands (Virgin Islands, Dominican Republic) and some Pacific islands (Hawaiian Islands). Not much was written about the Russian purchase of Alaska, as the press under censorship was not allowed to inform about internal Russian matters. Everyday and social issues caused greater interest in Warsaw press of that period. Reporters, trying to attract readers’ attention, chose interesting, timely topics. They wrote about Americans and their behavior, customs, described unusual, from the point of view of a European, races, religions and other subjects that might arouse interest – and they did it, using a vivid, light and witty language. The emigration to America, from the annexed by Prussia partition in those times, was also duly related on. Warsaw journalists paid much attention to social problems abroad and the way they were solved there. The topics of charity and elementary education in America were also discussed and frequently appreciated in Warsaw press. However, the subject of American women fighting for their rights was not covered with understanding. Polish press showed considerable interest, just like the press of other countries, in the legendary Far West. The “gold rush”, Indians and Mormons were among the most popular topics. Yet, ordinary settlers, who got there looking for land, the Chinese, who came there because of economic reasons were also often written about. Such an important event as the 1876 celebration of the hundredth anniversary of gaining independence by the USA, and especially Exhibition in Philadelphia organized as a showcase of American achievements - particularly those economic and technical ones- could not, and was not neglected by Warsaw press. The image of the United States created by Warsaw press was not complete, as only some news was published, other was omitted. Thus, readers were provided with limited information on the USA, not always adequate with American realities. However, Polish travelers’ correspondence published in Warsaw press in the 1860s and 1870s, and especially Listy z podróży do Ameryki by Henryk Sienkiewicz, left an undeniable imprint on later writings on the United States. They also contributed to the creation of an image of America on the Polish land, evoking the yearning of numerous potential emigrants for the country of freedom and unlimited opportunities. Finally, in the future they were to reaffirm the American myth.