Пад прэсінгам палітыкі. Польская нацыянальная меншасць у Беларусi ў 1919-2017 гг.

Abstract

Настоящая работа является углубленной попыткой ответа на вопрос: почему советские партийные и административные органы в двадцатые и до середины тридцатых годов прошлого века активно развивали польское образование и культуру в БССР, а потом не только ликвидировали их, но также физически уничтожили десятки тысяч поляков, поверивших власти и принявших участие в своём национальном возрождении? Что было причиной депортаций в северные и северо-восточные области СССР в 1939–1941 гг.? Почему потерпели крах планы переселения поляков в Польшу в 1944–1946 гг. и репатриации в 1955–1959 гг.? Что послужило причиной неудачи белорусских властей в окончательном решении проблемы, связанной с польским национальным вопросом в БССР? В работе показано, какими методами и способами власти в послевоенный период уничтожали в БССР польскоязычное образование и национальную культуру, а потом, когда с разрешения Москвы появилась возможность её частичного возрождения, активно этому противодействовали. В 1944–1956 году в БССР был осуществлён ряд мероприятий, направленных на белорусизацию, а позже русификацию и советизацию оставшегося в БССР польского населения. С этой целью в 1948 году ликвидированы все польские школы, закрывались католические костёлы. Преследовались служители культа и верующие, насаждалась насильственная коллективизация, а также проводилась депортация вернувшихся в БССР бывших военнослужащих армии Андерса в Сибирь, куда сослали и так называемых кулаков. БССР была единственной республикой в масштабах всего СССР, где ни белорусы, ни поляки не смогли воспользоваться смертью Сталина и решениями XX съезда партии, чтобы начать возрождать свои родные языки и культуру. Причин этого было несколько, и в данной работе они рассматриваются. Советизация и русификация приносили свои плоды. В 1969 году в столице республики Минске не было ни одной школы, в которой все предметы преподавались бы на белорусском языке. Процессу деполонизации польского населения в БССР не противилось руководство Польской Народной Республики. Разрешая в 1956 году белорусам Польши культурно-просветительную деятельность, польские власти не потребовали паритета в этой области для поляков в БССР. Это позволило властям в Минске и далее без оглядки на Варшаву проводить процесс насильственной ассимиляции поляков в этой республике. В начале семидесятых годов XX века в структурах политической и государственной власти появились первые представители поляков, получивших высшее образование в СССР в послевоенный период. Некоторые из них занимали руководящие партийные и советские должности в городском, районном и сельском звене. Тем не менее в этот период и позже, вплоть до распада СССР, они не сыграли положительной роли в том, чтобы противостоять языковой и культурной дискриминации поляков в БССР. В книге предпринята попытка найти причину этого явления. Перестройка, начатая в 1985 году М. Горбачёвым, дала полякам БССР возможности для национального возрождения. В 1988 году они создали Польское культурно-просветительное общество им. А. Мицкевича, а в 1990 году — Союз поляков Беларуси, который стал подлинным выразителем национальных интересов поляков БССР. Сумели ли поляки использовать перестроечный период как данный им историей шанс на национальное возрождение? Данное издание даёт ответ на этот вопрос, а также показывает, как происходило польское национальное возрождение во времена существования в Беларуси парламентской республики (1991–1995 гг.) и после её реорганизации в президентскую. Эти два периода в книге рассмотрены, каждому из них дана качественная оценка. В работе рассматриваются причины сдерживания польскоязычного обра зования и развития польской культуры в 1995–2017 гг., а также описываются попытки реорганизации двух единственных польских школ в РБ в двуязыч ные. Предпринята попытка определить условия, необходимые для нормаль ного, ничем не ограниченного развития польского языка и культуры в совре менных условиях Республики Беларусь.

Niniejsza praca jest pogłębioną próbą odpowiedzi na pytanie: dlaczego radzieckie organy partyjne i administracyjne od lat dwudziestych do połowy trzydziestych ubiegłego wieku aktywnie rozwijały polską oświatę i kulturę w BSRR, a potem nie tylko ją likwidowały, ale również zniszczyły fizycznie dziesiątki tysięcy Polaków, którzy uwierzyli i wzięli udział w swoim odrodzeniu narodowym. Co było przyczyną deportacji do północnych i północno-wschodnich obwodów ZSRR w latach 1939– 1941? Dlaczego nie powiódł się plan powojennego przesiedlenia Polaków do Polski w latach 1944–1946 i repatriacji w latach 1955–1959? Co było przyczyną niepowodzenia władz białoruskich w ostatecznym rozwiązaniu problemu dotyczącego polskiej kwestii narodowej w BSRR? W pracy ukazano, jakimi metodami i sposobami władze w okresie powojennym zniszczyły polskojęzyczną oświatę i kulturę narodową, a później, gdy za zgodą Moskwy pojawiła się możliwość jej częściowego odrodzenia, aktywnie przeciwdziałały temu procesowi. W latach 1944–1956 w BSRR zrealizowano szereg działań, skierowanych na białorutenizację, a następnie rusyfikację i sowietyzację pozostałej w BSRR ludności polskiej. W tym celu w 1948 roku zlikwidowano wszystkie polskie szkoły, zamykano kościoły katolickie. Prześladowano duchownych i wiernych, prowadzono przymusową kolektywizację, powracających na Białoruś byłych żołnierzy Armii Andersa deportowano na Syberię, dokąd zesłano również tzw. kułaków. BSRR była jedyną republiką w skali całego Związku Radzieckiego, w której ani Białorusini, ani Polacy nie mieli możliwości wykorzystania faktu śmierci Stalina i uchwał XX zjazdu partii do odrodzenia swego języka ojczystego i kultury. Przyczyn tego stanu rzeczy było kilka i są one analizowane w niniejszej pracy. Sowietyzacja i rusyfikacja przyniosła plon. W 1969 roku w stolicy republiki Mińsku nie było żadnej szkoły, w której wszystkie przedmioty byłyby wykładane w języku białoruskim. Procesowi depolonizacji ludności polskiej w BSRR nie sprzeciwiały się władze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Pozwalając w 1956 roku Białorusinom w Polsce na prowadzenie działalności kulturalno-oświatowej, polskie władze nie domagały się parytetu w tej sferze dla Polaków w BSRR. Pozwoliło to władzom w Mińsku na kontynuację procesu przymusowej asymilacji Polaków na Białorusi bez oglądania się na Warszawę. Na początku lat siedemdziesiątych XX wieku w strukturach władzy politycznej i państwowej pojawili się pierwsi przedstawiciele Polaków, którzy wyższe wykształcenie zdobyli w ZSRR w okresie powojennym. Niektórzy z nich zajmowali kierownicze funkcje w aparacie partyjnym i administracyjnym na szczeblu miejskim, rejonowym i gminnym. Niemniej jednak zarówno w tym okresie, jak i później, aż do rozpadu Związku Radzieckiego, nie odegrali oni pozytywnej roli w przeciwstawianiu się językowej i kulturowej dyskryminacji Polaków w BSRR. W książce podjęta została próba znalezienia przyczyn takiej postawy. Zainicjowana w 1985 r. przez Michaiła Gorbaczowa pieriestrojka (przebudowa) stworzyła Polakom w BSRR możliwości odrodzenia narodowego. W 1988 roku założyli oni Polskie Towarzystwo Kulturalno-Oświatowe im. A. Mickiewicza, a w 1990 roku — Związek Polaków na Białorusi. Czy Polacy umieli wykorzystać daną im przez historię szansę “okresu pieriestrojki” na odrodzenie narodowe? Proponowana publikacja daje odpowiedź na to pytanie, a także pokazuje, jak rozwijało się polskie odrodzenie narodowe w okresie republiki parlamentarnej (1991–1995) i później, gdy została ona przekształcona w republikę prezydencką. Oba okresy odrodzenia narodowego zostały w książce przeanalizowane i każdemu z nich została dana ocena jakościowa. W pracy omówiono przyczyny hamowania rozwoju oświaty polskojęzycznej oraz kultury polskiej w latach 1995–2017 oraz prób reorganizacji jedynych dwóch szkół polskich w Republice Białoruś w szkoły dwujęzyczne. Podjęta została również próba określenia warunków, niezbędnych do nieskrępowanego rozwoju języka polskiego i kultury we współczesnych realiach w Republice Białoruś.

This book attempts to provide in depth analysis to the following question: Why did Soviet party and administrative organs actively develop Polish education and culture in the Byelorussian Soviet Socialist Republic from the 1920’s until the mid‑1930’s and then they liquidated and simultaneously physically led to the destruction of tens of thousands of Poles who believed and took part in the rebirth of their national identity? What was the reason for deportation to Northern and North-East regions of the USSR from 1939 until 1941? Why was the post-war plan to resettle Poles to Poland from 1944 until 1946 and subsequently repatriation in the years 1955–1959 not successful? What was the reason for the lack of success of Byelorussian governmental authorities in solving the problem of the question of Polish nationality in the Byelorussian Soviet Socialist Republic? This book illustrates the methods and approaches of government authorities in the post war period in destroying Polish language education and national culture and later, as its partial recovery was allowed from Moscow, why did governmental authorities work against this process? During the years 1944–1956, the Byelorussian Soviet Socialist Republic undertook actions to Byelorussify, and later Russify and Sovietize the remaining Polish population of the Byelorussian Soviet Socialist Republic. In 1948, all Polish schools were liquidated and Catholic churches were closed. Clergy and Believers were persecuted, forced collectivization was implemented while returning soldiers from Ander’s Army were deported to Siberia where Kulaks, wealthy or prosperous peasants according to Soviet terminology, were also sent. The Byelorussian Soviet Socialist Republic was the only Republic at the scale of the Soviet Union where neither the Belarusans nor the Poles had the opportunity to use Stalin’s death and the resolutions of the 20th Party Congress to bring rebirth to their national language and culture. There were several reasons for this state of events which will be analyzed in this book. Sovietization and Russification sewed their seed, in 1969, in the Republic’s Capitol (Minsk) where there was not a school with subjects taught in the Belarusan language. The government of the Polish People’s Republic was not against the process of depolonization of the Polish population in the Byelorussian Soviet Socialist Republic. Allowing Byelorussians to engage in cultural-educational activities in Poland did not include parity for Poles in the Byelorussian Soviet Socialist Republic. This allowed the authorities in Minsk to continue the process of forced assimilation of Poles in Belarus without regard to Warsaw. In the early 1970’s, the first Polish representatives found themselves in the political and state structures. These Poles obtained higher education in the USSR during the post-war period. Some of these individuals occupied leadership roles in the party and administrative apparatus at the city, regional and municipality levels. However, not during this period nor later until the dissolution of the Soviet Union did they play a positive role in combatting language and cultural discrimination of Poles in the Byelorussian Soviet Socialist Republic. This book attempts to find the reasons for this approach. Mikhail Gorbachev’s perestroika, initiated in 1985, created the opportunity for Poles in the Byelorussian Soviet Socialist Republic the opportunity for national rebirth. In 1988, the Polish Cultural-Educational Association A. Mickiewicz was established and in 1990 the Union of Poles in Belarus. Were Poles able to use their historical opportunity “during the Perestroika period” for national rebirth? This proposed publication gives an answer to this question and also illustrates how the Polish national rebirth developed during the Parliamentary Republic from 1991 until 1995 and later during the Presidential Republic. Both of these periods of national rebirth were analyzed in the book and each has received a qualitative assessment. This book discusses the reasons for limiting the development of Polish language education and Polish culture from 1995–2017 as well as the attempts to organized two Polish schools in the Republic of Belarus into dual-language schools. An attempt was also made to specify the conditions necessary for uninhibited development of Polish language and culture in the modern realities of the Republic of Belarus.