Druga matka czy Wielka Matka? Koralina Neila Gaimana w świetle myśli jungowskiej

Abstract

Opublikowana w 2002 roku Koralina autorstwa Neila Gaimana to dzieło niezwykłe wśród propozycji dla młodego czytelnika, zaliczane do gatunku „dark fantasy” czy też horroru dla dzieci. Często porównywana do Alicji w krainie czarów, ze względu na podobny wiek bohaterek oraz wykorzystanie portalu w celu przemieszczenia się między światem realnym i fantastycznym, Koralina jest dużo mroczniejszą wyprawą ku samodzielności. Tytułowa bohaterka powieści Neila Gaimana, Koralina Jones, choć sobie tego nie uświadamia, jest w kluczowym momencie swego życia. Wchodząc w okres pokwitania, nie należy już ani do świata dzieciństwa, ani też jeszcze nie przynależy do świata dorosłych. Snując się po nowym domu i jego okolicy, Koralina eksploruje otaczającą ją rzeczywistość. Jednakże jej najważniejszą wyprawą okaże się podróż w głąb siebie. Poniższy artykuł jest propozycją odczytania Koraliny jako artystycznego opisu procesu indywiduacji, ze szczególnym uwzględnieniem kompleksu matki. Głównym narzędziem interpretacyjnym jest psychologia głębi, silnie zakorzeniona w teoriach wypracowanych przez Carla Gustava Junga. Wyprawa dziewczynki do drugiego domu zostaje ujęta jako podróż do własnego wnętrza i uwolnienie treści nieświadomych, pośród których są archetypy matki i ojca. W świetle psychologii głębi, zmagania Koraliny z postacią drugiej matki, będącej emanacją archetypowej Wielkiej Matki, kochającej, a zarazem pochłaniającej osobowość dziecka, symbolizują pierwszy etap procesu indywiduacji, czyli konfrontację z kompleksem matki. Pokonanie drugiej matki stanowi zaś pozytywne rozwiązanie tego konfliktu i warunkuje narodziny „ja”, odrębnego od tożsamości rodzicielki. Oprócz teorii psychologii głębi artykuł wykorzystuje również teorie psychologii rozwojowej w ujęciu DonaldaWinnicotta, a w szczególności takie zagadnienia, jak bezpieczne przywiązanie oraz matka wystarczająco dobra. Podobnie jak Kopciuszek, Królewna Śnieżka czy Jaś i Małgosia, Koralina wpisuje się w długowieczną już tradycję literackich ujęć negatywnego aspektu kompleksu matki, jednak jej druga matka zdecydowanie przyćmiewa swą nieobliczalną naturą dotychczasowe postaci macochy, wiedźmy, czy Baby Jagi, rodząc horror w sercu i umyśle niejednego czytelnika.

Published in 2002, Neil Gaiman's Coraline is an extraordinary literary work among those aimed at a young reader, categorized as dark fantasy or a children's horror story. Frequently compared to Alice's Adventures in Wonderland, due to the similar age of both heroines and the use of a portal to transfer between the real and the imaginary world, Coraline is a much darker tale of self-discovery. The main heroine of the book does not realize that she is at a pivotal moment of her life. Being at a threshold of adolescence, she is in a limbo. She neither belongs to her childhood world anymore nor has she entered the adult world, yet. Having moved to a new house, Coraline explores it and its vicinity but the most important exploration she undertakes is the journey of self-discovery. The following article is an attempt at reading Coraline as an artistic vision of an individuation process, with the special focus placed on the mother complex. The main interpretative tools derive from depth psychology, which is deeply rooted in Jungian psychology. The girl's exploration of the other house is treated as a journey of self-discovery and her release of the unconscious, which is inhabited by the archetypal figures of a mother and father. Coraline's struggle with the other mother, which is the emanation of the archetypal Great Mother, simultaneously loving and devouring, symbolizes the first stage of her individuation process, namely, the confrontation with the mother complex. The defeat of the other mother constitutes the positive resolution of the conflict and facilitates Coraline's rebirth and the emergence of a new self, separate from her mother. Besides the theories deriving from depth psychology, the following article also refers to theories developed by Donald Winnicott in the field of developmental psychology, with special attention given to the notions of secure attachment and a good enough mother. Similarly to Cinderella, Snow White, or Hansel and Gretel, Coraline continues the long literary tradition of addressing the negative aspect of the mother complex. However, the other mother with her unaccountable nature indubitably surpasses the characters of stepmothers and witches created so far, breeding utter horror in the hearts and minds of many a young reader.