Piśmiennictwo i nazewnictwo starobiałoruskie na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego. Wybrane problemy

Abstract

Studies presented in the volume have been devoted to selected genres of Old Belarusian literature (15th-18th century) and naming procedures in the territory of the Grand Duchy of Lithuania (GDL). The monograph consists of two parts. In the first part the language of selected monuments of writing that represent translations (belles-lettres), chronicles and lexicography has been discussed. The second part comprises the questions of onimic categories, their nature and their role in the multi-ethnic space of the Grand Duchy of Lithuania and Podlasie. The attempt has been made to introduce linguistic issues, superior in the analysis, into a broad cultural context. Multiethnicity and multiculturalism of the state in which the linguistic system of Ruthenian was developing as well as external contacts of GDL have been defined as important nonlinguistic determinants. The most emphatic instance of their influence on Ruthenian is represented by a great amount of borrowings from the Polish language and Western European languages as a result of various relations between GDL and the Crown of the Polish Kingdom. Ruthenian lands of GDL had contacts with South Slavic countries through Cyril and Methodius` tradition of Kievan Rus. Their traces can also be found in Old Belarusian monuments of writing.

Prezentowane w tomie studia i szkice poświęcone zostały wybranym gatunkom piśmiennictwa starobiałoruskiego XV–XVIII w. oraz nazewnictwu własnemu na ziemiach WKL. W pierwszej części dwudzielnej monografii główny przedmiot opisu stanowił język kilku zabytków reprezentujących literaturę przekładową (beletrystykę), latopisarstwo oraz leksykografię. Na drugą jej część złożyły się zagadnienia związane z funkcjonowaniem różnych kategorii onimicznych w wieloetnicznej przestrzeni WKL i Podlasia. Problematyce językoznawczej, traktowanej tu jako nadrzędna w prowadzonych analizach, towarzyszyły próby wpisania jej w szerszy kontekst kulturowy. Za ważne pozalingwistyczne determinanty, bezpośrednio lub pośrednio kształtujące system językowy ruszczyzny, uznano wieloetniczność i wielokulturowość państwa, w której się ona rozwijała, a także kontakty zewnętrzne WKL. Książka jest wyrazem zainteresowania autorki zagadnieniami funkcjonowania i ewolucji języka starobiałoruskiego w warunkach złożonej sytuacji etnolingwistycznej, sprzyjającej wzajemnym kontaktom i wpływom językowym, których najbardziej znamiennym przejawem były związki rusko-polskie. Jednocześnie badane źródła są świadectwami kultury duchowej, łączącej ruskie ziemie WKL z tradycją i cywilizacją europejską, jak chociażby przywoływany w monografii Kodeks Raczyńskich – manuskrypt z XVI–XVII w., zawierający m.in. jedyny zachowany w słowiańszczyźnie przekład prozą legendy o rycerzu Tristanie.