Podróżopisarstwo Zygmunta Glogera w kontekście XIX-wiecznych przemian gatunku

Abstract

Celem niniejszej rozprawy jest próba ujęcia twórczości podróżopisarskiej Zygmunta Glogera – historyka, publicysty, krajoznawcy, archeologa, etnografa, kolekcjonera i pisarza – za pomocą narzędzi literaturoznawczych i na tle historycznoliterackim. Analiza pisarstwa Zygmunta Glogera została przeprowadzona na materiale jego publicystyki – ze szczególnym uwzględnieniem artykułów opublikowanych w XIX-wiecznych czasopismach, takich jak: „Tygodnik Ilustrowany”, „Kłosy”, „Kronika Rodzinna”, „Wisła”, „Wędrowiec”, „Gazeta Rolnicza”, „Kurier Warszawski” – oraz wydawnictw zwartych, przede wszystkim książki Dolinami rzek. Opis podróży wzdłuż Niemna, Wisły, Bugu i Biebrzy. Główną tezę prezentowaną w rozprawie można ująć następująco: Zygmunt Gloger był jednym z czołowych twórców dojrzałej formy XIX-wiecznego krajoznawstwa, które, wyrósłszy z krajowej odmiany podróżopisarstwa, stało się swoistą filozofią podróży i rozumienia świata. Tak rozumiana podróż krajoznawcza sytuuje się w opozycji do zakorzenionego w tradycji literackiej modelu podróży egzotycznej, pośpiesznej, powierzchownej, skupionej na patrzeniu i przeżywaniu. Podróż krajoznawcza w swej dojrzałej fazie stała się – dla odmiany – endotyczna, powolna, hermeneutyczna, zorientowana na uczestnictwo i ,,zamieszkiwanie” świata.

The purpose of this thesis is to attempt to interpret and analyze the travel writing works of Zygmunt Gloger (1845–1910) – polish historian, publicist, archaeologist, ethnographer and writer. An analysis of Zygmunt Gloger's writing base on the material of his journalism – with particular emphasis on articles published in nineteenth-century magazines, such as: ‘Tygodnik Ilustrowany’, ‘Kłosy’, ‘Kronika Rodzinna’, ‘Wisła’, ‘Wędrowiec’, ‘Gazeta Rolnicza’, ‘Kurier Warszawski’ – and his main and most relevant work: travel reportage ‘Dolinami rzek. Opis podróży wzdłuż Niemna, Wisły, Bugu i Biebrzy’ [1903]. This work is primarily based on the analysis and interpretation of texts, and its main theme is the writing aspect of Gloger's work. Therefore, the author of the dissertation reached for tools from the circle of broadly understood humanities, mainly philological approach. However, because the achievements of the artist are interdisciplinary – including such disciplines as history, ethnography and geography – the author refers to some of them in order to verify the main theses. The main concept presented in the dissertation can be summarized as follows: Zygmunt Gloger was one of the leading creators of the mature form of nineteenth-century travel writing in polish literature – form which became a kind of philosophy of traveling and understanding the world.