Nazwy wartości uniwersalnych w polskiej Konstytucji ‒ znaczenia tekstowe i konotacje potoczne

Abstract

Artykuł dotyczy nazw konstytucyjnych wartości uniwersalnych: „prawdy”, „dobra”, „piękna” i „sprawiedliwości”. W tekście dokonano porównania tekstowych znaczeń przywołanych nazw z ich potocznymi konotacjami. Celem tego zestawienia jest wskazanie podobieństw i różnic w pojmowaniu wartości uniwersalnych przez prawników i młodych użytkowników języka. Materiał tekstowy pozyskano z Konstytucji z 1997 roku, leksykę potoczną zebrano na podstawie badania ankietowego przeprowadzonego wśród studentów białostockich uczelni. Analiza obu źródeł wykazała wysoki stopień zbieżności między prawnym i potocznym pojmowaniem prawdy, dobra, piękna i sprawiedliwości. Prawda zarówno przez prawodawcę, jak i ankietowanych rozumiana jest w kategorii wiedzy. Dodatkowo w ankietach ujawniła się osobista i międzyludzka perspektywa tej wartości związana m.in. ze szczerością i zgodą z samym sobą. Dobro w obu wypadkach wiązane jest z pomyślnością człowieka i wspólnoty. Prawodawca podkreśla jednak państwowy i obywatelski wymiar tej wartości, ankietowani zaś społeczny i etyczny. W Konstytucji i w ankietach piękno kojarzone jest z kulturą (przez ustawodawcę ‒ z wolnością twórczości artystycznej, przez studentów ‒ z różnymi rodzajami sztuk, z modą). Ponadto respondenci wiążą tę wartość z naturą ‒ takie skojarzenie nie pojawia się w ustawie zasadniczej. Sprawiedliwość w obu badanych źródłach łączona jest z instytucją sądu i normami prawnymi, a także z równością.

The article focuses on the names of universal constitutional values, i.e. “truth”, “goodness”, ”beauty” and “justice”. The Author compares textual meanings of the values under scrutiny to their “folk” connotations present in the ordinary, everyday language with the aim to show similarities and differences in the way universal values are understood by lawyers and young language users. The material for linguistic studies was taken from the text of the Polish Constitution dated 1997, while colloquial vocabulary was obtained from questionnaires (empirical study was conducted among students of Białystok universities). The analyses of both sources revealed high degree of similarity between the legal and folk understanding of truth, goodness, beauty and justice. Lawyers and respondents of the survey see truth in terms of knowledge. Additionally, questionnaires revealed a personal and interpersonal dimension of truth, that is connected with, for example, sincerity and being in harmony with oneself. Goodness – in both cases – is associated with wellbeing of individuals and a community. However, the legislator emphasize the civil and civic aspect of the value in question, whereas the respondents focus on the social and ethical dimensions. In the Constitution and the questionnaires, beauty is connected with culture. While the legislator highlights the artistic freedom of artistic, the respondents think about fine arts and fashion. Interestingly, the participants of the study also relate beauty to nature, which association is not present in the Constitution. Justice, in both groups, is associated with courts of justice and legal norms, as well as with equality.