Экологическая проблематика в русской литературе

Abstract

W rozprawie Literatura rosyjska wobec problemów ekologii zostały poddane analizie wybrane dzieła literackie i publicystyczne z zakresu literatury rosyjskiej w kontekście problemów ekologii. Dysertacja składa się ze wstępu, 4 rozdziałów i zakończenia. We wstępie, oprócz uzasadnienia wyboru tematu i określenia jego aktualności, podjęta została próba zarysu historii myśli ekologicznej oraz dokonana charakterystyka ekologii jako nauki. We wprowadzeniu do rozdziału I pt. Problem ekologii w literaturze rosyjskiej w latach 20. – 30. XX wieku omówiono filozofię techniki i jej fenomen. Zaprezentowano wpływ technologii, maszyn, nauki, cywilizacji przemysłowej na współczesnego człowieka. Rozdział I został podzielony na 3 podrozdziały. W podrozdziałach pt. Socjalistyczne budownictwo a przyroda w powieści Leonida Leonowa „Nad rzeką Socią” (Соть, 1930) i Zjawisko socjalistycznego współzawodnictwa w powieści-kronice Walentina Katajewa „Czasie, naprzód!” (Время, вперeд!, 1932) omówiono autorskie koncepcje stosunku nowego (radzieckiego) człowieka, uprzemysławiającego swój kraj, do przyrody. W trzecim podrozdziale rozdziału I pt. „Teoria życia” w twórczości Michaiła Priszwina jako protest przeciwko eksploatacji przyrody w centrum uwagi znalazły się rozważania nad sensem i teleologią ludzkiego życia, jakie prowadził Michaił Priszwin w swoich pracach literackich. W rozdziale II zatytułowanym Problem ekologii w literaturze i publicystyce rosyjskiej drugiej połowy XX wieku zostały poddane analizie utwory literackie i wystąpienia publicystyczne Wiktora Astafjewa oraz Walentina Rasputina. Składa się on z następujących podrozdziałów: 1. Filozoficzno-przyrodniczy „manifest” w prozie Wiktora Astafjewa; 2. Postęp i tradycja w „Pożegnaniu z Matiorą” Walentina Rasputina jako kategorie moralno-filozoficzne; 3. Publicystyka Wiktora Astafjewa i Walentina Rasputina na temat przyrody. We wprowadzeniu do rozdziału II zwrócono uwagę na problem wzajemnych relacji między człowiekiem a przyrodą w drugiej połowie XX wieku. W pierwszym podrozdziale II rozdziału została szczegółowo przeanalizowana złożona z opowiadań powieść Wiktora Astafjewa – Królowa Ryb (Царь-рыба, 1976), w której problemy ekologiczne stanowią dominantę tematyczną. W drugim podrozdziale tegoż rozdziału uwagę skoncentrowano na analizie światopoglądu ekologicznego Walentina Rasputina na przykładzie jego opowieści Pożegnanie z Matiorą (Прощание с Матeрой, 1976). W trzecim podrozdziale II rozdziału omówiono dorobek publicystyczny W. Astafjewa i W. Rasputina o tematyce ekologicznej. W rozdziale III zatytułowanym Relacje między człowiekiem a przyrodą w twórczości Siergieja Załygina lat 90. XX wieku poddano analizie publicystykę (wybrane szkice) oraz Powieść ekologiczną (Экологический роман, 1993) tego pisarza. W centrum rozdziału IV Ginąca chłopska Atlantyda w powieści Romana Sienczyna „Strefa zatopienia” (Зона затопления, 2015) znalazły się rozważania na temat obecnej sytuacji ekologicznej na Syberii. Oprócz tego w rozdziale IV zamieszczono spis największych sztucznych zbiorników wodnych utworzonych w Rosji i omówiono ich pozytywny, jak i negatywny wpływ na środowisko naturalne. Niniejsza rozprawa została podsumowana wnioskami końcowymi, w których wykazano podobieństwa i różnice w podejściu pisarzy rosyjskich do tytułowego problemu. Podkreślony został również fakt, iż problem ekologii jest nie tylko wciąż aktualny, lecz szybko się pogłębia.

In the dissertation Russian Literature to the Problems of Ecology, selected literary and journalistic works from Russian literature were analyzed in the context of ecological problems. The dissertation consists of an introduction, four chapters and a conclusion. In the introduction, apart from justifying the choice of the topic and determining its validity, an attempt was made to outline the history of ecological thought and the characteristics of ecology as a science. In the introduction to chapter I The Problem of Ecology in Russian Literature in the 1920s and 1930s, the philosophy of technology and its phenomenon was discussed. The influence of technology, machines, science and industrial civilization on contemporary man was presented. Chapter I was divided into three subchapters. Subchapters: Socialist Construction and Nature in Leonid Leonov's Novel "On the River Socia" (Соть, 1930) and The Phenomenon of Socialist Competition in the Novel-Chronicle by Valentin Kataev "Time, Forward!" (Время, вперeд!, 1932) discuss the author's concepts of the relationship of a new (Soviet) man, industrializing his country, to nature. The third subchapter of chapter I, entitled "The Theory of Life" in the Works of Mikhail Prishvin as a Protest against the Exploitation of Nature, was focused on deliberations on the sense and teleology of human life, which were conducted by Mikhail Prishvin in his literary works. In chapter II, entitled The Problem of Ecology in Russian Literature and Journalism of the Second Half of the Twentieth Century, the literary works and journalistic addresses by Viktor Astafiev and Valentin Rasputin were analyzed. It consists of the following subchapters: 1. The Philosophical and Natural "Manifesto" in the Prose of Viktor Astafiev; 2. Progress and Tradition in Valentin Rasputin's "Farewell to Matiora" as Moral-Philosophical Categories; 3. Journalism of Viktor Astafiev and Valentin Rasputin on Nature. In the introduction to chapter II attention was paid to the problem of mutual relations between a man and nature in the second half of the twentieth century. In the first subchapter of the second chapter, a novel (composed of short stories) by Viktor Astafiev – The Queen of Fish (Царь-рыба, 1976), in which ecological problems are the thematic dominant, was analyzed thoroughly. The third subchapter of the second chapter discusses the journalistic achievements of Victor Astafiev and Valentin Rasputin on the subject of ecology. Chapter III, entitled The Relations Between a Man and Nature in the Works of Sergey Zalygin in the 1990s, analyzes journalism (selected sketches) and Ecological Novel (Экологический роман, 1993) of this writer. In the center of chapter IV, entitled The Vanishing Peasant Atlantis in Roman Sienchyn's Novel "The Zone of Submersion" (Зона затопления, 2015), there are reflections on the current ecological situation in Siberia. In addition, chapter IV lists the largest artificial water reservoirs created in Russia and discusses their positive and negative impact on the natural environment. This dissertation was recapitulated with final conclusions, which showed similarities and differences in the approach of Russian writers to the title problem. It was also emphasized that the problem of ecology is not only still relevant, but it is growing rapidly.