Cloridoro Nicolini (1780-1859). Un magistrato alla ricerca delle regole dell'equità

Abstract

Attraverso le opere di Cloridoro Nicolini - giurista e magistrato napoletano del primo Ottocento - è possibile cogliere il travaglio del ceto forense a seguito dell'entrata in vigorenel Regno di Napoli del codice civile francese. Dell'ordinamento dei giudizi e della equità può definirsi la sua opera più significativa, in quanto espressione dello stato d'animo di una generazione di giuristi che si sforzava di dare una risposta al dibattuto problema di definire i criteri interpretativi da adottare nelle ipotesi di lacuna codicis. Il problema nasceva dal fatto che il Codice per Io Regno - come in tutti i codici di derivazione francese - mancasse di una norma che individuasse i criteri di interpretazione della legge: ciò aveva portato i giudici napoletani ad affrontare e risolvere le ipotesi di silenzio o di oscurità della legge senza regole precise. D'altronde, poiché l'art. 4 del code civil imponeva ai magistrati di giudicare in ogni caso, pena l'incriminazione per il reato di Denegata giustizia, il margine di intervento da parte della giurisprudenza ebbe un naturale ampiamento. In tal senso si espresse in maniera determinante l'opera della scuola esegetica che riconobbe ai giudici un vasto raggio di azione. Nel caso in cui la legge fosse stata oscura, i giudici avrebbero potuto ricorrere all'interpretazione per autorità e, in via sussidiaria, alla interpretazione per dottrina: in mancanza di questi strumenti era legittimato il ricorso «alla ragione e all' equità». In tale contesto Cloridoro Nicolini, all'epoca giudice della Gran Corte Civile di Trani che era stata più volte censurata dalla Corte Suprema di Giustizia con le accuse di «fallo motivazionale» e di leggerezza di giudizio per decisioni erronee «sfornite di conveniente motivazione», sentì il dovere di dedicare un approfondito studio al problema dell'equità che - secondo l'autore - corrispondeva ad una interpretazione attraverso l'investigazione dei principi generali del diritto o delle ragioni proprie sottoposte alle singole norme.

Poprzez dzieła Cloridoro Nicolini - jurysty i sędziego z Neapolu, żyjącego w pierwszej połowie dziewiętnastego wieku - można zrozumieć trudną pracę prawników po wejściu w życie francuskiego kodeksu cywilnego w Królestwie Neapolu. Dell'ordinamento dei giudizi e della equità (O ustawie normującej osądzanie i sprawiedliwość) może być uznane za jego najbardziej znaczące dzieło, ponieważ jest wyrazem stanu ducha generacji jurystów, która trudziła się, by dać odpowiedź w dyskusji nad problemem, jakie kryteria interpretacyjne powinny być zastosowane w przypadku luk w codicis. Problem powstał, ponieważ Codice per Io Regno (Kodeks dla Królestwa) - jak wszystkie kodeksy pochodzenia francuskiego - nie posiadał przepisu, który by określał kryteria interpretacji prawa: doprowadziło to neapolitańskich prawników do konieczności przeanalizowania i znalezienia rozwiązań dla sytuacji, w których prawo,bez konkretnych zasad, milczy lub jest nieczytelne. Z drugiej strony, z uwagi na to, że art. 4 code civil narzucał sędziom obowiązek sądzenia w każdym przypadku pod karą skazania za przestępstwo denegata giustizia, interwencja ze strony orzecznictwa miała naturalne podłoże. W tym sensie wyraża się w sposób decydujący dzieło szkoły ezegetycznej, która przyznała prawnikom szeroki zakres działania. W przypadku, jeśli prawo było nieczytelne, prawnicy mogli uciekać się do interpretacji poprzez autorytet i w sposób posiłkowy do interpretacji poprzez doktrynę: w przypadku braku tych instrumentów było dozwolone odwołanie się do „rozumu i sprawiedliwości". W tym kontekście Cloridoro Nicolini, w owym czasie sędzia Wielkiego Sądu Cywilnego w Trani, który był kilkakrotnie cenzurowany przez Najwyższy Trybunał Sprawiedliwości pod zarzutem "błędu motywacyjnego" i łagodnego osądu za niewłaściwe decyzje "pozbawione odpowiedniej motywacji", poczuł, że należy oddać się studium problemu sprawiedliwości, który - według autora - równał się interpretacji poprzez badanie ogólnych zasad prawa lub własnych zasad poddanych konkretnym przepisom.

Through the works of Cloridoro Nicolini - jurist and a judge from Naples, living in the first half of the nineteenth century - one can understand the difficult work of lawyers after the entry into force of the French civil code in the Kingdom of Naples. The Dell'ordinamento dei giudizi e della equità (an act regulating judgment and justice) may be considered his most significant work, as it is the expression of the state of mind of a generation of jurists, which labored to provide a response in the discussion on the issue of what criteria of interpretation, should be applied in case of loopholes in codicis. The problem arose because the Codice per Io Regno (Code for the Kingdom) - as with all codes of French origin, did not provide a provision which defined the criteria of the interpretation of law: this led the Neapolitan lawyers to the necessity of analyzing and finding solutions to a situation in which the law, without specific principles, is silent or illegible.