Powrót archaicznej koncepcji sacrum w twórczości markiza de Sade

Abstract

W XVII i XVIII wieku w nowożytnej Europie nastąpiła destrukcja duchowości, rozumianej jako bezpośrednie doświadczenie sacrum. Głównymi przyczynami tego zjawiska było teologiczne przesunięcie źródła wiedzy o Bogu z wewnętrznego doświadczenia duchowego na fizyczną rzeczywistość i utożsamienie religijności z etycznością. Jednym ze skutków tej zmiany była artykulacja innego doświadczenia świętości, zrywająca związek pomiędzy sacrum, a racjonalnością i etyką. Proces ten przejawił się m.in. w twórczości markiza de Sade. Tekst de Sade'a "Francuzi jeszcze jeden wysiłek jeśli chcecie stać się republikanami", opisujący wizje społeczeństwa rewolucyjnego, można zinterpretować nie jako tekst polityczny, jak powszechnie jest przedstawiany, ale jako wyraz świadomości mitycznej. Korzystając z ustaleń religioznawców związanych z kierunkiem morfologii świętości M. Eliadego i R. Caillois’a, zauważamy wiele cech wspólnych pomiędzy dziełem de Sade, a tekstami antropologicznymi opisującymi ten wymiar relacji człowieka z sacrum. Kluczowymi pojęciami są tu kategorie święta i chaosu, czyli takiej sytuacji, w której jednostka za pomocą przekraczania norm, aktów transgresji, może doświadczyć innej rzeczywistości. W tej perspektywie tekst de Sade okazuje się mitem, mówiącym o relacji człowieka z świętością i sposobach jej osiągania.

In 17th and 18th century in Europe a spirituality, understood as direct experience of sacrum, was subject to destruction. Main causes of this phenomenon were the theological shift in the sources of the knowledge of God from innate spiritual experience to physical reality and accepting the identity of religiousness and ethicalness. One of the consequences of that shift was articulation of other experience of holiness, which broke the link between sacrum and rationality and ethics. This process manifested itself in the works of Marquise de Sade. The text of de Sade, describing a vision of revolutionary community can be interpreted as not a political text, but as an expression of mythical awareness. Key concepts here include categories of holiness and chaos, i.e. such situation that an individual can experience different reality through breaking the norms and acts of transgression. In this perspective, de Sade’s text seems to be a myth addressing the relationship between men and holiness and the way to reach holiness.