Innowacje mitograficzne w kulturze antycznej między oralnością a piśmiennością

Abstract

Artykuł stawia sobie za cel zbadanie okoliczności funkcjonowania kategorii „rozbieżności” w fabułach mitycznych między oralnością a piśmiennością i pragmatycznych aspektów twórczości w epoce oralnej. Podstawową analizy jest założenie, że za zmianę w sposobie modyfikowania i postrzegania fabuł mitycznych może odpowiadać zmiana w modelu komunikacji - przejście od oralności do (przewagi) piśmienności. Dostrzegamy bowiem w źródłach przejście od typowego dla epoki archaicznej i (częściowo) klasycznej swobodnego kreowania nowych wersji mitów do ich zestawiania, segregowania, objaśniania, a także poszukiwania rzadszych (ale poświadczonych) modyfikacji opowieści znanych raczej z tekstów niż tradycji ustnej. Wraz z pojawieniem się księgozbiorów i możliwością porównywania tekstów oderwanych od kontekstów wykonawczych zmieniła się wyraźnie ocena fabuł i ich elementów składowych. Słowa Kallimacha - ἀμάρτυρον οὐδὲν ἀείδω - są tu dobitnym wyrazem tej tendencji w epoce hellenistycznej. Użycie w odniesieniu do epok wcześniejszych zwrotów „zmiana, rozbieżność” w kontekście fabuł mitycznych to zatem raczej historiograficzny skrót myślowy. Nie można bowiem mówić o zmianie w świecie, w którym aktualna i zaakceptowana (przez grupę słuchaczy) wersja opowieści wypiera i zastępuje inne wersje. Nie ma tu miejsca na sprzeczność czy rozbieżność, jest co najwyżej uaktualnienie. „Rozbieżności” są zatem tworem epoki pisma, począwszy od wyjaśnień samych Greków, np. epoki hellenistycznej, a skończywszy na zabiegach dyskursywnych współczesnych badaczy.

This article aims to investigate the circumstances of the function of the ‘discrepancy’ in mythical stories between orality and literacy as well as the practical considerations of composition in the oral era. My analysis is based on the assumption that in response to a change in the methods of the modification and perception of myths one can posit that there was a change in the method of communication – a transition from orality to (the superior) literacy. For we see in the sources a movement from what was typical of the archaic period and of part of the classical era – the liberal creation of new versions of myth – to their compilation, sorting and explanation, and also to the search for rarer (but attested) modifications of known stories in the form of texts, rather than in their oral form. Along with the emer- gence of book collections and the possibility of comparing the texts as extracted from their contexts, there was also an evident change in the evaluation of the stories and their constituent elements. Callimachus’ words – ἀμάρτυρον οὐδὲν ἀείδω – are here an emphatic expression of this tendency in the Hellenistic era. The use in relation to earlier eras of the terms ‘change’ or ‘discrepancy’ in the context of mythical stories is, however, rather a shorthand for historiography. We cannot speak of change in a world in which the actual and accepted (by a group of listeners) version of a myth displaces and replaces other versions. There is no space here for contradictions or discrepancies; it is at most a question of upgrading. Discrepancies are, however, the creation of the era of writing, which come from the explanations of the Greeks themselves, for instance those of the Hellenistic period, and which end in the discursive explanations of contemporary scholars.