Finanse osobiste – analiza porównawcza wydatków i dochodów osób neurotypowych i neuroatypowych

Abstract

Finanse osobiste to obszar, który zamiast na procesach makroekonomicznych koncentruje się na jednostce i pokazuje, że na decyzje wpływają liczne czynniki socjologiczne i psychologiczne, co podważa model w pełni racjonalnego homo oeconomicus. Mimo rosnącej liczby publikacji istnieje luka badawcza w integracji wiedzy o neuroatypowości z finansami osobistymi. Celem pracy jest identyfikacja wpływu typu funkcjonowania neurokognitywnego na różnice w zarządzaniu finansami osobistymi; przyjęto hipotezę o zauważalnych różnicach między osobami neurotypowymi i neuroatypowymi. Zastosowano analizę opisową oraz autorską ankietę uwzględniającą specyfikę obu grup. Analiza potwierdziła istnienie wyraźnych różnic w zarządzaniu finansami, przy braku istotnych różnic w poziomie zadłużenia oraz trudnościach w korzystaniu z produktów finansowych; hipoteza o częstszym używaniu narzędzi do planowania finansowego potwierdziła się częściowo. Rekomenduje się rozwój narzędzi finansowych uwzględniających potrzeby poznawcze i sensoryczne osób neuroatypowych (uproszczone interfejsy, grywalizacja) oraz współpracę instytucji finansowych z organizacjami je wspierającymi. Konieczne są dalsze badania mechanizmów psychologicznych i poznawczych, szczególnie w obszarze edukacji finansowej.

Personal finance focuses on individuals rather than macroeconomic processes and shows that financial decisions are shaped by numerous sociological and psychological factors, which challenges the model of the fully rational homo oeconomicus. Despite a growing body of literature, a research gap remains in integrating knowledge about neurodivergence into personal finance. This study aims to identify the influence of neurocognitive functioning on differences in personal finance management; the working hypothesis posits observable differences between neurotypical and neurodivergent individuals. A descriptive analysis and an original questionnaire reflecting the specific characteristics of both groups were used. The analysis confirmed clear differences in financial management, while revealing no significant differences in debt levels or difficulties in using financial products; the hypothesis regarding more frequent use of financial planning tools was only partially supported. The study recommends developing financial tools tailored to the cognitive and sensory needs of neurodivergent individuals (simplified interfaces, gamification) and promoting cooperation between financial institutions and organisations that support them. Further research into psychological and cognitive mechanisms is needed, particularly in the area of financial education.