Kulturtransfer und das Okkulte: Rezeption esoterischer Wissensbestände aus der BRD im sozialistischen Polen

Abstract

Während esoterische Praktiken in der DDR weitgehend marginalisiert wurden, entwickelte sich die Erforschung paranormaler Phänomene in Westdeutschland zu einem eigenständigen Forschungsfeld, wie das Institut für Grenzgebiete der Psychologie und Psychohygiene in Freiburg i.B. zeigt. Gegründet wurde das Institut von dem Psychologen und Mediziner Hans Bender, der internationales Ansehen erlangte und dessen Name auch im sozialistischen Polen bekannt war. Der Beitrag untersucht ausgewählte Aspekte des Transfers esoterischer Wissensbestände aus der BRD in den 1970er und 1980er Jahren. Hierzu werden die folgenden Themen beleuchtet: die Rezeption der Ideen von Hans Bender in der Volksrepublik Polen, die Rezeption anthroposophischer Konzepte, die Rolle deutscher Publikationen in Leszek Szumans Büchern über Astrologie und das Okkulte, und die Bedeutung des Magazins Esotera für die Monatszeitschrift Biuletyn Psychotronika: Trzecie Oko. Die Analyse dieser Fragen erlaubt auch, die Rolle kultureller Vermittler: innen zu verdeutlichen. Im Mittelpunkt stehen dabei der Schriftsteller, Theaterregisseur und Verbreiter esoterischer Praktiken Lech Emfazy Stefański, der literarische Übersetzer und Experte für Anthroposophie und Gnosis Jerzy Prokopiuk, der Astrologe Leszek Szuman sowie die Journalistin und Förderin des New Age Lucyna Winnicka.

W odróżnieniu od NRD, gdzie praktyki ezoteryczne zostały w znacznym stopniu zmarginalizowane, w RFN zjawiska paranormalne stały się przedmiotem poważnych badań, o czym świadczy Institut für Grenzgebiete der Psychologie und Psychohygiene we Fryburgu Bryzgowijskim. Założycielem tej instytucji był psycholog i lekarz Hans Bender, który zyskał międzynarodową renomę i którego nazwisko było znane również w socjalistycznej Polsce. Artykuł dotyczy wybranych aspektów transferu praktyk ezoterycznych z RFN w latach 70. i 80. XX wieku i omawia następujące kwestie: recepcja idei Hansa Bendera w PRL, recepcja niektórych koncepcji antropozoficznych, znaczenie zachodnioniemieckich publikacji dla książek Leszka Szumana o astrologii i zjawiskach okultystycznych i wzorotwórcza rola czasopisma Esotera dla miesięcznika Biuletyn Psychotroniczny: Trzecie Oko. Analiza tych zagadnień pozwala również uwypuklić rolę pośredników w procesie transferu kulturowego. W centrum rozważań stoją reżyser teatralny, pisarz i popularyzator praktyk ezoterycznych Lech Emfazy Stefański, tłumacz literatury oraz znawca antropozofii i gnozy Jerzy Prokopiuk, astrolog Leszek Szuman oraz publicystka i propagatorka New Age Lucyna Winnicka.

While esoteric practices in the GDR became largely marginalised, investigations into paranormal phenomena in West Germany developed into an autonomous field of research, as evidenced by the Institut für Grenzgebiete der Psychologie und Psychohygiene in Freiburg i.B. The institute was founded by the psychologist and physician Hans Bender, who gained an international reputation and whose name was known also in socialist Poland. The paper examines selected aspects of the cultural transfer of esoteric practices from West Germany in the 1970s and 1980s. It addresses the following topics: the reception of Hans Bender’s ideas in socialist Poland, the dissemination of selected anthroposophic concepts, the importance of German publications for Leszek Szuman’s books on astrology and the occult, and the exemplary role of the German magazine Esotera for the Polish monthly Biuletyn Psychotronika: Trzecie Oko. The analysis of these issues also helps to highlight the significance of cultural brokers. The focus lies here on the theatre director, writer and promoter of esoteric practices Lech Emfazy Stefański, the literary translator and expert in anthroposophy and gnosis Jerzy Prokopiuk, the astrologer Leszek Szuman, and the journalist and New Age promoter Lucyna Winnicka.