У мастацкім свеце беларускай прозы (другая палова ХХ – пачатак ХХІ стагоддзя). Узаемасувязі – традыцыі – наватарства

Abstract

The book is a monograph that presents the two main areas of academic focus of its author. The first part of publication is dedicated to the works of the outstanding Belarussian writer Janka Bryl. The literary works of the author of the first lyrical novel in Belarussian literature „Ptuszki i hniozdy” (1964) proves that classical Polish literature had a great influence on his work. The comparative analysis of the selected works of J. Bryl and M. Konopnicka, provided in the article Świat dziecka w twórczości Janki Bryla i Marii Konopnickiej [The World of a Child in the Works of Jankа Bryl and Maria Konopnicka] confirms that the short stories by the Polish poet and novelist were an important inspiration for the Belarussian writer, which was particularly clearly manifested in his short stories on children and childhood. The interest of J. Bryl in the works of the representatives of Polish Positivism was also reflected in his story Siroczy chlieb (1942–1956), which is discussed in the chapter entitled: Opowieść Janki Bryl “Siroczy chlieb” w polskim kontekście: Bolesław Prus, Stefan Żeromski [The story of Janki Bryl “Siroczy chlieb” in the Polish context: Bolesław Prus, Stefan Żeromski. In the short story Sieroca dola (1876), Bolesław Prus focused on the fate of an orphan and his uneven fight for a better tomorrow. Stefan Żeromski, in his novel entitled Syzyfowe prace (1887) discussed the topics of denationalisation and the fight of young people with russification. On the other hand, J. Bryl focused on the subjects of both these works in his story: the life of an orphan and the fight for national language, culture, and identity. The chapter Problemowo tematyczna i gatunkowo stylistyczna różnorodność małej prozy Janki Bryla o wojnie [The problem thematic and genrestylistic diversity of Janka Bryla’s short prose about war] contains an analysis of the selected short stories of the writer in terms of one of the main threads that are present in his works. Its popularity was connected, first of all, to the presentation of the tragic fate of an individual, who is being put to the test and fights to maintain their humanity. The writer also had a very interesting way of writing about love that his protagonists lost or found in the perturbations of the war. In the chapter entitled: Artystyczne przedstawienie prawdy życia: оpowieść Janki Bryla “Musztuk i papka” [An Artistic Presentation of the Truth of Life: the Story “Musztuk i papka”] the author analyses the autobiographical narrative of J. Bryl where the writer openly discussed the tragedy of the Stalinist regime. In his work, the author describes the path to discovering the truth about the fate of his oldest brother Vladimir, who was executed in 1938. The use of the technique of “memories within memories” allowed to deepen the temporal perspective of the work and gave a multi dimensional quality to its structure. Thanks to that, J. Bryl could discuss not only the present, but also go back to the 1920s, to the year 1937, and to the post war period, but also discuss the death of his brother in a wider context. The second block of publications focuses on the analysis of the works that focus, first of all, on the problems of moral and ethical queries. In the chapter entitled Życie i twórczość Francyska Skaryny w literackiej interpretacji Aleha Łojki (Powieść esej “Francysk Skaryna, abo Sonca Maładzikowaje”) [The Life and Works of Francysk Skaryna in the literary interpretation of Oleg Loyka. Essay novel “Francysk Skaryna, abo Sonca Maładzikowaje”)], the author analyses the essay novel by A. Loyka Francysk Skaryna, abo Sonca Maładzikowaje (1990), in which the writer and literary critic presented a literary portrait of the Belarussian humanist and first printer. The author notes the unique manner of presenting the life and works of F. Skaryna, as well as the generic and stylistic attributes of the novel, and the original combination of the views and style of a literary historian with freedom of poetic associations and imagery. The next chapter contains an analysis of the work by Vasil Hihievich Marsijanskaje padarożża (1990). In this work, as in many others, the writer presented the society of the future, which is completely subordinated to the system of power. V. Hihievich penetrated deeply into the internal world of the protagonists, presenting the threats that are faced by the modern world. In his work, he has masterfully combined the elements of anti utopia and science fiction. The next chapter focuses on the works by Yuri Stankevich. The prose by this author proves that modern literature knows no thematic limitations. The subjects of sex, intimate homosexual relationships, harassment, and addition remain outside the sphere of taboo. In his dystopian novel Pjauka (2010), Y. Stankevich presents a world of complete chaos, ruled by hate and fear. The final chapter points to the perception of the urbanisation processes in Poland and Belarus at the end of the 20th century by writers. The author analyses selected works by Andrei Fedarenka and Michas Androsiuk, in which the writers focused on presenting the mental state of a city dweller who struggles with the problems of alienation, isolation, and loneliness. The writers show the world through a prism of the internal experiences of an ordinary human being and his or her constant choices that only in tensify the feelings of alienation and solitude. It is worth noting that the fact that both writers grew up in the countryside and lived in the city for a long time has made a clear mark on the conceptual and stylistic nature of their works. The analysis of selected literary works allowed us to distinguish certain characteristic elements of the individual poetics and the specificity of the artistic style of the works of J. Bryl, A. Lojko, V. Hihievich, Y. Stankievich, A. Fiedarenka and M. Androsiuk. The selection of texts representing various genres and ideological and thematic approaches enabled a discussion on the state of contemporary Belarusian prose, directions and tendencies of its development.

Książka W artystycznym świecie prozy białoruskiej (druga połowa XX – początek XXI wieku). Powiązania – tradycja – nowatorstwo – to zbiór artykułów prezentujących dwa główne obszary zainteresowań naukowych jej autora. Pierwsza część publikacji poświęcona została twórczości wybitnego białoruskiego pisarza Janki Bryla. Dorobek literacki autora pierwszej w literaturze białoruskiej powieści lirycznej ”Ptuszki i hniozdy” (1964) świadczy o znacznym wpływie klasyki polskiej na jego twórczość. Analiza porównawcza wybranych dzieł J. Bryla i M. Konopnickiej w artykule Świat dziecka w twórczości Janki Bryla i Marii Konopnickiej potwierdza, że opowiadania polskiej i pisarki stanowiły ważną inspirację dla białoruskiego pisarza, co znalazło szczególnie wyraźny wyraz w jego opowiadaniach poświęconych dzieciom i dzieciństwu. Zainteresowanie J. Bryla twórczością przedstawicieli polskiego pozytywizmu znalazło odzwierciedlenie także w jego opowieści „Siroczy chlieb” (1942–1956), o której mowa w artykule Opowieść Janki Bryl „Siroczy chlieb” w polskim kontekście: Bolesław Prus, Stefan Żeromski. W opowieści Sieroca dola (1876) Bolesław Prus skoncentrował się na losie sieroty i jego nierównej walce o lepsze jutro. Stefan Żeromski w powieści Syzyfowe prace (1887) poruszył tematykę wynarodowienia i walki młodzieży z rusyfikacją. Natomiast J. Bryl w swojej opowieści skupił się na tematyce obu dzieł – życiu sieroty oraz walce o język, kulturę i tożsamość narodową. W artykule Problemowo tematyczna i gatunkowo stylistyczna różnorodność małej prozy Janki Bryla o wojnie analizuje się wybrane opowiadania pisarza pod kątem jednego z najważniejszych wątków przewijających się w jego twórczości. Jej popularność wiązała się przede wszystkim z przedstawieniem tragicznego losu jednostki, wystawionej na próbę i walczącej o zachowanie swojego człowieczeństwa. Pisarz w niezwykle interesujący sposób opowiadał także o miłości, którą jego bohaterowie tracili, bądź znajdowali w czasie wojennych zawirowań. W artykule Artystyczne przedstawienie prawdy życia: opowieść Janki Bryla „Musztuk i papka” analizuje się autobiograficzną opowieść J. Bryla, w której pisarz otwarcie mówi o tragedii lat reżimu stalinowskiego. W swoim utworze autor opowiada o drodze do odkrycia prawdy o losie swojego najstarszego brata, Włodzimierza, rozstrzelanego w 1938 roku. Zastosowanie techniki „wspomnień we wspomnieniach” pozwoliło na pogłębienie perspektywy czasowej dzieła i nadało jego strukturze narracyjnej wielowymiarowość. Dzięki temu J. Bryl mógł mówić nie tylko o teraźniejszości, ale także cofnąć się do lat dwudziestych XX wieku, do roku 1937, do okresu powojennego, jak również spojrzeć na tragiczną śmierć brata w szerszym kontekście. Drugi blok publikacji poświęcony jest analizie utworów, które przede wszystkim poruszają problemy moralno etycznych poszukiwań człowieka. W artykule Życie i twórczość Francyska Skaryny w literackiej interpretacji Aleha Łojki (Powieść esej „Francysk Skaryna, abo Sonca Maładzikowaje”) analizowana jest powieść esej O. Łojki Francysk Skaryna, abo Sonca Maładzikowaje (1990), w której pisarz i literaturoznawca stworzył literacki portret białoruskiego humanisty i pierwszego drukarza. Zwraca się uwagę na unikalny sposób przedstawienia życia i twórczości F. Skaryny, na cechy gatunkowo stylistyczne powieści, na oryginalne połączenie poglądów i stylistyki historyka literatury ze swobodą poetyckich skojarzeń i obrazowania. W kolejnym artykule analizuje się opowieść Wasila Hihiewicza „Marsijanskaje padarożża” (1990). W tym utworze, podobnie jak w wielu innych, pisarz przedstawił społeczeństwo przyszłości, całkowicie podporządkowane systemowi władzy. W. Hihiewicz głęboko wniknął w wewnętrzny świat bohaterów, ukazując zagrożenia, z jakimi mierzy się współczesny świat. W opowieści w mistrzowski sposób połączył elementy antyutopii i fantastyki naukowej. Trzeci artykuł poświęcony jest twórczości Jurija Stankiewicza. Proza tego autora jest dowodem na to, że współczesna literatura nie zna ograniczeń tematycznych. Poza sferą tabu w utworach pisarza znalazły się tematy seksu, intymnych związków homoseksualnych, mobbingu i uzależnień. W powieści dystopii „Pjauka” (2010) J. Stankiewicz pokazuje świat totalnego chaosu, w którym panują nienawiść i strach. W ostatnim artykule zwrócono uwagę na sposób postrzegania przez pisarzy procesów urbanizacyjnych na Białorusi i w Polsce pod koniec XX wieku. Przeanalizowano wybrane utwory Andrieja Fiedarenki i Michasia Androsiuka, w których autorzy skupili się na przedstawieniu stanu psychicznego mieszkańca miasta, zmagającego się z problemami wyobcowania, izolacji i samotności. Pisarze pokazują świat przez pryzmat wewnętrznych przeżyć przeciętnego człowieka i jego ciągłych wyborów, które pogłębiają jedynie poczucie wyobcowania i samotności. Warto podkreślić, że wiejskie pochodzenie obu pisarzy i ich wieloletnie życie w mieście odcisnęły wyraźne piętno na charakterze koncepcyjnym i stylistycznym ich dzieł. Przeprowadzona analiza wybranych utworów literackich pozwoliła na wyodrębnienie pewnych charakterystycznych elementów indywidualnej poetyki oraz specyfiki stylu artystycznego J. Bryla, A. Łojki, W. Hihiewicza, J. Stankiewicza, A. Fiedarenki i M. Androsiuka. Wybór tekstów reprezentujących różnorodne gatunki oraz ujęcia ideowo-tematyczne umożliwił podjęcie dyskusji na temat stanu współczesnej prozy białoruskiej, kierunków i tendencji jej rozwoju.