Pisarz ‒ literatura narodowa – region. Koncepcje krytyki nacjonalistycznej

Abstract

W artykule analizowane jest stanowisko, które wobec regionalizmu zajmowali dwaj nacjonalistyczni krytycy starszego pokolenia: Jan Ludwik Popławski (1854‒1908) i Zygmunt Wasilewski (1865‒1948). Ich poglądy zostały przedstawione w odniesieniu do szerszych kontekstów ideologicznych: koncepcji narodu i jego związków z terytorium, natury twórczości narodowej oraz roli narodowego pisarza. Obaj krytycy pojmowali przywiązanie do regionu jako rodzaj instynktownej więzi uczuciowej i powszechne zjawisko psychologiczne wyrażające się w literaturze. Zróżnicowanie regionalne uznawali w związku z tym za niesprzeczne z jednością narodową. Rozwijając pomysły nacjonalistycznego regionalizmu i geografii literatury, obaj nawiązywali do idei Hippolyte’a Taine’a, antropogeografii, zwłaszcza zaś do koncepcji terytorializmu Bronisława Chlebowskiego, który akcentował znaczenie „różnic terytorialnych i etnograficznych” dla badań nad historią literatury i kultury. W okresie międzywojennym Wasilewski polemizował z formułowanymi wówczas państwowymi i europejskimi programami regionalistycznymi, zwalczając szkodliwe – w jego opinii – tendencji regionalizmu separatystycznego rozbijającego jedność narodową.

This article discusses the attitude towards regionalism characteristic of two nationalistic literary critics representing the older generation of nationalists, namely Jan Ludwik Popławski (1854‒1908) and Zygmunt Wasilewski (1865‒1948). Their nationalistic regionalism is presented in a broader ideological context, i.e., the concept of a nation and a nation’s territory, a national creativity and a national writer. Both critics considered the regional sentiments to be a kind of an instinctive emotional bond and a general psychological phenomenon expressed by literature. Thus they interpreted regional differences as phenomena not contradictory to a national unity. Their ideas of nationalistic regionalism and geography of literature drew inspiration from Hippolyte Taine’s theory, anthropogeography, and the concept of territorialism by Bronisław Chlebowski, who pointed to the importance of “territorial and ethnic differences” for the literary and cultural studies. In the years between the two world wars Wasilewski commented on the other Polish and European programmes of regionalism and polemicized with them since he saw them as a manifestation of separatist regionalism tendencies aimed at destroying a national unity.