Potrzeby i perspektywy w obszarze zawodów, kwalifikacji i umiejętności związanych z usługami medycznymi i opiekuńczymi osób starszych w województwie podlaskim

Abstract

W województwie podlaskim, podobnie jak w całej Polsce, obserwuje się postępujący proces starzenia się społeczeństwa. Świadczy o tym stopniowy wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym. Wskazują na to też prognozy, według których zwiększeniu ulegnie liczba i udział osób w wieku poprodukcyjnym w ogólnej populacji ludności, a także wzrośnie współczynnik obciążenia demograficznego o grupę osób w wieku poprodukcyjnym. W rezultacie rosnącego udziału osób starszych w populacji i braku zastępowalności pokoleń ważne jest dopasowania popytu i podaży w zawodach związanych z usługami medycznymi i opiekuńczymi skierowanymi do osób starszych w województwie podlaskim.

Przedmiotem badań podjętych w monografii były zawody, kwalifikacje i umiejętności związane z usługami medycznymi i opiekuńczymi skierowanymi do osób starszych. Zagadnienie badano dwutorowo, od strony popytowej (podmioty i instytucje, w których zatrudnienie znajdą przedstawiciele zawodów świadczących usługi medyczne i opiekuńcze osobom starszym, tj. szpitale, domy opieki społecznej, zakłady opiekuńczo-lecznicze) oraz podażowej (instytucje, w których odbywa się kształcenie w zawodach związanych ze świadczeniem usług medycznych i opiekuńczych osobom starszych, tj. szkoły ponadpodstawowe kształcące w zawodach szkolnictwa branżowego (szkoły policealne), szkoły wyższe. Badanie dotyczyło obszaru województwa podlaskiego, z uwzględnieniem trzech podregionów: białostockiego, suwalskiego i łomżyńskiego. W miarę dostępności danych statystycznych i obecności instytucji możliwych do zbadania, badaniem objęto także powiaty.

Celem głównym badania podjętego w monografii była diagnoza i ocena zawodów, kwalifikacji i umiejętności związanych z usługami medycznymi i opiekuńczymi skierowanymi do osób starszych od strony popytowej, czyli zapotrzebowania rynku pracy, oraz podażowej, a zatem instytucji kształcących w kierunku zdobycia takich zawodów, kwalifikacji i umiejętności.

W ramach tak zdefiniowanego celu głównego badania zrealizowano również cele szczegółowe, między nimi: zdefiniowano, sklasyfikowanie oraz oceniono usługi medyczne i opiekuńcze osób starszych oraz podmioty je świadczące; zdefiniowano i sklasyfikowano zawody, kwalifikacje i umiejętności związane z usługami medycznymi i opiekuńczymi osób starszych; zdiagnozowano zapotrzebowanie na zawody, kwalifikacje i umiejętności związane z usługami medycznymi i opiekuńczymi osób starszych w województwie podlaskim; dokonano przeglądu oferty edukacyjnej i szkoleniowej w zakresie zawodów, kwalifikacji i umiejętności zawiązanych z usługami medycznymi i opiekuńczymi osób starszych; określono podaż w zawodach, kwalifikacjach i umiejętnościach związanych z usługami medycznymi i opiekuńczymi osób starszych w województwie podlaskim; określono zawody, kwalifikacje i umiejętności przyszłości związane z usługami medycznymi i opiekuńczymi osób starszych; opracowano rekomendacje w zakresie kształtowania zawodów, kwalifikacji i umiejętności związanych z usługami medycznymi i opiekuńczymi.

Badanie potrzeb i perspektyw w obszarze zawodów, kwalifikacji i umiejętności związanych z usługami medycznymi i opiekuńczymi osób starszych w województwie podlaskim przeprowadzono z wykorzystaniem zarówno źródeł wtórnych, jak też stosując jakościowe oraz ilościowe metody badawcze. Zastosowano triangulację metodologiczną, będącą połączeniem metod ilościowych i jakościowych w ramach jednego projektu badawczego. Wykorzystano takie metody jak: analiza danych zastanych (desk research), indywidualne wywiady pogłębione, zogniskowany wywiad grupowy, badanie ankietowe.

Przeprowadzone w monografii badania pozwoliły na sformułowanie szeregu wniosków. Badanie wykazało rosnący popyt na usługi medyczne i opiekuńcze w województwie podlaskim spowodowany nie tylko starzejącym się społeczeństwem w tym regionie, ale także rosnącą liczbą schorzeń i chorób o podłożu geriatrycznym. W województwie podlaskim jest również zbyt mało placówek świadczących usługi geriatryczne i opiekuńcze osobom starszym oraz zdiagnozowano niski poziom rozwoju opieki środowiskowej (deinstytucjonalizacji). Istotnym problemem pozostaje także niedobór wykwalifikowanej kadry medycznej i opiekuńczej, niskie wynagrodzenia pracowników świadczących usługi opiekuńcze oraz niska atrakcyjność zawodów w tym sektorze, co zniechęca młodych ludzi do podejmowania pracy z osobami starszymi. Sytuację pogarsza również niewystarczające dostosowanie programów kształcenia do specyfiki pracy z seniorami oraz zbyt mały nacisk na praktyczne przygotowanie i rozwój kompetencji miękkich.

Wnioski z przeprowadzonego badania stały się podstawą do sfomułowania wielu rekomendacji. Dotyczyły one m.in. poprawy dostępności usług medycznych i opiekuńczych dla osób starszych; zwiększenia liczby i dostępności placówek świadczących usługi medyczne (geriatryczne) osobom starszym, co będzie wymagało zwiększenia liczby wykwalifikowanych specjalistów, takich jak lekarze geriatrzy, pielęgniarki geriatryczne i fizjoterapeuci; rozwoju zarówno publicznych, jak i prywatnych placówek opiekuńczych, ze szczególnym naciskiem na mniejsze ośrodki oraz realizacja procesu deinstytucjonalizacji usług społecznych i opieki środowiskowej; zwiększenia liczebności personelu medycznego, zwłaszcza lekarzy geriatrów, pielęgniarek, fizjoterapeutów oraz psychologów; kształcenia kadr na potrzeby pracy w środowisku; podniesienia atrakcyjności finansowej zawodów świadczących usługi opiekuńcze dla osób starszych; stworzenia systemu zachęt do podejmowania pracy w zawodach świadczących usługi opiekuńcze osobom starszym na terenach wiejskich i wielu innych; opracowania spójnej strategii rozwoju kadr, która odpowie na dynamicznie rosnące zapotrzebowanie na specjalistów pracujących z seniorami; rozszerzenia treści programowych o zagadnienia dotyczące potrzeb osób starszych oraz wzmocnienie programów kształcenia o przedmioty budujące kompetencje/umiejętności miękkie niezbędne w pracy z osobami starszymi.