Analiza potrzeb i perspektyw w obszarze zawodów, kwalifikacji i umiejętności związanych z rekreacją i aktywnością osób starszych w województwie podlaskim

Abstract

Przeobrażenia demograficzne z jednej strony, a z drugiej realizacja w praktyce koncepcji zdrowego starzenia się, w znacznym stopniu kształtują rynek pracy i popyt na przedstawicieli określonych zawodów. Dotyczy to nie tylko zawodów świadczących usługi medyczne i opiekuńcze, ale też związanych ze świadczeniem usług dotyczących rekreacji i aktywności osób starszych. Popyt na takie zawody jest już teraz generowany m.in. poprzez konieczność realizacji założeń polityki senioralnej rządu, tj. wydłużenia okresu aktywności zawodowej, społecznej i obywatelskiej osób starszych. Na rynku będzie zwiększało się zapotrzebowanie na zawody, kwalifikacje i umiejętności związane z usługami dotyczącymi osób starszych.

Z punktu widzenia problematyki zawodów, kwalifikacji i umiejętności świadczących usługi dotyczące rekreacji i aktywności osób starszych istotne znaczenie ma edukacja dla starości i kształcenie odpowiednich kadr. Dotyczy to zarówno kształcenia akademickiego, realizowanego w ramach prowadzonych kierunków studiów oraz studiów podyplomowych, jak też edukacji branżowej oraz pozaformalnej w ramach kursów i szkoleń.

Przedmiotem analizy podjętej w monografii były zawody, kwalifikacje i umiejętności związane z usługami dotyczącymi rekreacji i aktywności osób starszych. Zagadnienie to zbadano dwutorowo od strony: popytowej (podmioty i instytucje, w których zatrudnienie znajdą przedstawiciele zawodów świadczących usługi dotyczące rekreacji i aktywności osobom starszym, np. uniwersytety trzeciego wieku, kluby seniora/kluby „Senior+” /dzienne domy „Senior+”, stowarzyszenia, a także ośrodki, centra i kluby aktywności ruchowej) oraz podażowej (instytucje, w których odbywa się kształcenie w zawodach, kwalifikacjach związanych ze świadczeniem usług dotyczących rekreacji i aktywności osób starszych, szkolnictwo wyższe, szkolnictwo branżowe). Analiza dotyczyła obszaru województwa podlaskiego, z uwzględnieniem trzech podregionów: białostockiego, suwalskiego i łomżyńskiego. W miarę dostępności danych statystycznych i obecności instytucji możliwych do zbadania, analizą objęto także powiaty.

Celem głównym analizy podjętej w monografii była diagnoza i ocena usług dotyczących rekreacji i aktywności osób starszych od strony popytowej, czyli zapotrzebowania rynku pracy na zawody, kwalifikacje i umiejętności związane z takimi usługami, oraz podażowej, czyli instytucji kształcących w kierunku zdobycia takich zawodów, kwalifikacji i umiejętności.

W ramach tak zdefiniowanego celu głównego analizy zrealizowano również cele szczegółowe, między innymi: dokonano diagnozy zapotrzebowania na usługi dotyczące rekreacji i aktywności osób starszych; zdefiniowano, sklasyfikowano i oceniono usługi dotyczących rekreacji i aktywności osób starszych; zdiagnozowano zapotrzebowanie na zawody, kwalifikacje, umiejętności związane z usługami dotyczącymi rekreacji i aktywności osób starszych oraz ofertę edukacyjną i szkoleniową w zakresie zawodów, kwalifikacji i umiejętności zawiązanych z usługami dotyczącymi rekreacji i aktywności osób starszych; zidentyfikowano oraz oceniono bariery oraz potencjalne stymulatory podaży w zawodach, kwalifikacjach i umiejętnościach związanych z usługami dotyczącymi rekreacji i aktywności osób starszych; zidentyfikowano zawody, kwalifikacje i umiejętności przyszłości związane z usługami dotyczącymi rekreacji i aktywności osób starszych; opracowano rekomendacje w zakresie profilowania zawodów, kwalifikacji i umiejętności związanych z usługami dotyczącymi rekreacji i aktywności osób starszych.

W realizacji założonego celu głównego oraz celów szczegółowych zastosowano odpowiednie metody i techniki badawcze. Zrealizowano badania wtórne w oparciu o dane liczbowe Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) udostępnione w Banku Danych Lokalnych (BDL). Zastosowano także triangulację metodologiczną będącą połączeniem różnych metod jakościowych w ramach jednego projektu badawczego.

Przeprowadzona w pracy analiza pozwoliła na wyciągnięcie szeregu wniosków. Analiza wykazała znaczące zróżnicowanie w zakresie dostępnej oferty rekreacyjnej, sportowej i kulturalnej w poszczególnych powiatach, jak również pod względem korzystania z niej przez seniorów w województwie podlaskim. Wykazała również konieczność diagnozowania potrzeb osób starszych w zakresie ich rekreacji i aktywności. W województwie podlaskim ponadto występuje zbyt mała liczba placówek dla seniorów, na co wskazuje pełne obłożenie miejsc na organizowanych przez nie zajęciach, jak również tworzenie list rezerwowych przy zapisywaniu na nie. Analiza wykazała także rosnące zapotrzebowanie na usługi dedykowane osobom starszym. W województwie podlaskim występuje ograniczona oferta edukacyjna przygotowująca do pracy z seniorami. Dotyczy to zarówno szkolnictwa wyższego, edukacji ponadpodstawowej oraz edukacji pozaformalnej. Ponadto szkolnictwo ponadpodstawowe w mniejszym zakresie niż szkolnictwo wyższe wyposaża w kwalifikacje i umiejętności związane z zawodami świadczącymi usługi dotyczące rekreacji i aktywności.

Wnioski z przeprowadzonej analizy stały się podstawą do sfomułowania kilku rekomendacji. Dotyczyły one m.in.: potrzeby rozwoju i promocji zawodów oraz kwalifikacji związanych z aktywnością fizyczną i rekreacją, jak też kompetencjami miękkimi niezbędnymi do pracy z osobami starszymi; zwiększenia dostępności i różnorodności kursów oraz szkoleń – zarówno formalnych, jak i pozaformalnych – przygotowujących do pracy z osobami starszymi, a także rozwijanie oferty edukacyjnej szkół i uczelni w tym zakresie; tworzenie dedykowanych programów i zajęć skierowanych wyłącznie do seniorów; wspierania współpracy pomiędzy instytucjami rynku pracy, edukacji i organizacjami senioralnymi, by skutecznie odpowiadać na rosnące zapotrzebowanie na specjalistów w tej dziedzinie.