Działania edukacyjne rodziców wielojęzycznych w nauczaniu dziecka języka ojczystego i języków obcych (na przykładzie nauczania języków: białoruskiego i angielskiego)

Abstract

The article draws attention to the topic which correlates both with linguistics and pedagogy – family language education. The issue drew author’s attention upon notice that in spite of growing interest in family practicing so called intended bilingualism scientific literature still needs more research and information on this topic. The process of learning a new language while keeping child’s family tongue remains loaded with bias and socially-political burden. The topic is especially acute for parents speaking an endangered language who face a dilemma: either to stick to their traditional language and culture or opt for a more widely spread options. As the research shows, the language choice becomes not only a choice of the communication tool, but also cultural and identical one. So it happens in Belarusian families which decide either to preserve Belarusian language by teaching it to their children or to choose English as the guarantee for western-oriented career sucas the first generation of immigrants) aimed at regular and organized teaching their children Belarusian/English language. The research has been conducted in the form of the in-depth interviews with seven Belarusians coming from the generation of millennials (1981–1995) and bringing up 3–12 years old children. The interviews involved questions about parents’ educational activity aimed at teaching children the languages and the pros and cons of child bilingualism from the parents’ point of view. Five parents have been using Belarusian language for family communication and children teaching and two – English, though they all are fluent in Russian (and sometimes other languages). The research has been conducted as a preliminary study within the doctoral thesis. The research main assumptions: a). family education can not only be organized, intended and motif-driven, but it also may play the leading role in child language skills development; b). teaching activities, used by parents may be of high interest for professional language teachers, especially those working with emergent bilingual children. The study results have shown that during the process of teaching a language, the teaching activities chosen by parents were similar for both English and Belarusian. It means that researching and organizing these activities could be useful for creating a common approach to learning a language from the youngest age. The research could also help teachers in educating bilingual children, speaking Belarusian or any other language as the language of family communication.

W artykule zwrócono uwagę na temat powiązany zarówno z językoznawstwem, jak i pedagogiką, a mianowicie edukację językową w kręgu rodziny. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że pomimo rosnącego zainteresowania takim zjawiskiem, jakim jest tzw. dwujęzyczność zamierzona, w literaturze naukowej znajdujemy wciąż mało badań i informacji na ten temat. Proces uczenia się nowego języka jako drugiego przy jednoczesnym zachowaniu języka rodzinnego dziecka jest szczególnie dotkliwy dla rodziców posługujących się językiem zagrożonym wyginięciem (na przykład białoruskim), gdyż muszą oni stanąć przed dylematem: pozostać przy swoim tradycyjnym języku i kulturze czy wybrać język powszechnie używany w społeczeństwie, w którym pozostają. Jak pokazują badania, wybór języka w takim razie staje się wyborem nie tylko narzędzia komunikacji, ale także kulturowym i tożsamościowym. Tak dzieje się w białoruskich rodzinach, które decydują się zachować język białoruski dla swoich dzieci lub wybierają język angielski do komunikowania z dzieckiem. Przedmiotem niniejszych badań są działania edukacyjne i motywy rodziców (obywateli Białorusi, mieszkających w Białorusi lub w innych krajach europejskich jako pierwsze pokolenie migracji) mające na celu systematyczne i zorganizowane nauczanie dzieci języka białoruskiego/angielskiego. Badania przeprowadzono w formie wywiadów po głębionych z siedmiorgiem Białorusinów pochodzących z pokolenia millenialsów (1981–1995) i wychowującymi dzieci w wieku 3–12 lat. W trakcie wywiadów zadawano pytania dotyczące działań edukacyjnych zmierzających do celowego, zorganizowanego nauczania dzieci języków w rodzinie oraz plusów i minusów dwujęzyczności dzieci z punktu widzenia respondentów. Pięcioro rodziców używało języka białoruskiego do komunikacji w rodzinie i nauczania dzieci, a dwoje – angielskiego, chociaż wszyscy biegle władali językiem rosyjskim (a czasem także innymi językami). Badania stanowią pracę przygotowawczą w ramach rozprawy doktorskiej. Główne założenia badawcze to: a) edukacja rodzinna nie tylko może być zorganizowana, zamierzona i motywowana, lecz także może odgrywać wiodącą rolę w rozwoju umiejętności językowych dziecka; b) działania edukacyjne rodziców mogą być bardzo interesujące dla nauczycieli języków obcych, zwłaszcza tych pracujących z dziećmi dwujęzycznymi. Wyniki badań wykazały, że działania edukacyjne wybierane przez rodziców do nauki języka białoruskiego i angielskiego cechowały się podobieństwem i mogły zostać podzielone na kilka kluczowych grup. Oznacza to, że badanie i kategoryzacja tych działań mogłoby być przydatne w tworzeniu wspólnego podejścia do nauki języka od najmłodszych lat. Badania mogłyby także pomóc nauczycielom w nauczaniu dzieci dwujęzycznych, posługujących się językiem białoruskim lub jakimkolwiek innym językiem jako językiem komunikacji w rodzinie.

У артыкуле звяртаецца ўвага на тэму, якая спалучае ў сабе пытанні як з мовазнаўства, так і педагогікі, – сямейнае моўнае выхаванне. Гэтая тэма зацікавіла аўтара па прычыне таго, што, нягледзячы на рост цікавасці да практык сямейнага навучання і так званага свядомага двумоўя, у навуковай літаратуры ўсё яшчэ вельмі мала даследаванняў і інфармацыі па ёй. Працэс вывучэння новай мовы пры захаванні сямейнай мовы дзіцяці па-ранейшаму суправаждаецца прадузятым стаўленнем і сацыяльна-палітычным кантэкстам. Тэма гэтая асабліва актуальная для бацькоў, якія размаўляюць на мове, што знаходзіцца пад пагрозай знікнення (напрыклад, беларускай), бо яны вымушаная стаць перад выбарам: прытрымлівацца сваёй традыцыйнай мовы і культуры альбо выбраць больш распаўсюджаны варыянт. Як паказвае даследаванне, свядомы выбар мовы камунікацыі можа быць не толькі выбарам лінгвістычным, але таксама выбарам культуры і самаідэнтыфікацыі. Так адбываецца дзіцяці. Прадметам даследавання ў артыкуле з’яўляецца навучальная дзейнасць і матывы бацькоў (грамадзян Рэспублікі Беларусь, што жывуць у самой рэспубліцы ці іншых еўрапейскіх краінах у якасці першага пакалення імігрантаў), накіраваныя на сістэматычнае і арганізаванае навучанне дзяцей беларускай / англійскай мове. Даследаванне праводзілася ў форме глыбінных інтэрв’ю з сямю беларусамі з пакалення міленіялаў (1981–1995), якія выхоўваюць дзяцей 3–12 гадоў. Інтэрв’ю ўключала ў сябе пытанні аб дзеяннях бацькоў у мэтах навучання дзяцей мовам, а таксама пытанні аб прычынах выбару мовы навучання і камунікацыі і пытанні аб плюсах і мінусах дзіцячага білінгвізму, з пункту гледжання рэспандэнтаў. Пяцёра бацькоў у сямейных зносінах і навучанні дзяцей выкарыстоўвалі беларускую мову і двое – англійскую, але ўсе добра валодалі рускай (а часам і іншымі мовамі). Даследаванне праводзілася ў рамах падрыхтоўкі да напісання кандыдацкай працы. Асноўныя гіпотэзы даследавання: а) сямейнае выхаванне можа быць не толькі арганізаваным, мэтанакіраваным і матываваным, але яно таксама можа адыгрываць вядучую ролю ў развіцці моўных навыкаў дзіцяці; б) навучальная дзейнасць бацькоў можа прадстаўляць цікавасць для прафесійных выкладчыкаў мовы, асабліва для тых, хто працуе з двухмоўнымі дзецьмі. Вынікі даследавання паказалі, што ў працэсе выкладання мовы абраная бацькамі навучальная дзейнасць мела шмат агульных тэхнік як для англійскай, так і для беларускай. Гэта азначае, што даследаванне і апісанне гэтай дзейнасці можа быць карысным для стварэння агульнага падыходу да вывучэння мовы з самага ранняга ўзросту. Даследаванне магло б таксама дапамагчы настаўнікам у выхаванні дзяцей-білінгва, якія выкарыстоўваюць беларускую ці іншую мову як мову сямейных зносін.