Twórcze orientacje życiowe w dialogu edukacyjnym. Studium teoretyczno-empiryczne

Abstract

Praca ta jest studium teoretyczno-empirycznym, poświęconym twórczym orientacjom życiowym młodzieży i nauczycieli. W warstwie teoretycznej stanowi ona rozwinięcie autorskiej koncepcji twórczych orientacji wpisanych w kreacyjny model życia współczesnego człowieka widziany jako dany i zadany, wciąż tworzący się w dialogicznej przestrzeni spotkania z Innym, z dziełami człowieka, ze światem przyrody, ale też z samym sobą, ciągle niedokończonym, poszukującym swojego samookreślenia, swojego miejsca w świecie, własnego, oryginalnego sposobu zakorzenienia w bycie. Podmiot relacji dialogicznej jest tu określany jako zdolny do kreacji w codziennym życiu, na miarę swoich potrzeb i możliwości. Jego twórczy potencjał może zostać uwolniony w procesach edukacji, która staje się wówczas pasjonującą przygodą całego życia, ale może także zostać zniewolony i wtedy wybiera on zachowawcze strategie, obliczone na przetrwanie, a nie na rozwój. W dialogu partnerzy relacji wpływają na siebie, zmieniają się, a ich preferencje w zakresie orientacji życiowych w istotny sposób konstruują przestrzeń spotkania. Człowiek twórczy w codziennym życiu przyzwala na twórczość Innych, może ją wyzwalać swoją postawą wobec świata, dlatego tak ważne jest, by właśnie nauczyciele realizowali w swoim życiu kreacyjny model funkcjonowania. Jest to także istotny warunek tworzenia przez nauczycieli i uczniów społeczności uczącej się, która jest istotą rozwoju szkoły jako organizacji kształcącej i wychowującej ludzi upełnomocnionych i twórczych. Potrzeba bycia twórczym w życiu istotnie wpisuje się w projekt tożsamościowy jednostki, który z jednej strony jest efektem identyfikacji, internalizacji dostępnych w społeczeństwie wzorów bycia sobą, z drugiej zaś jest wyrazem naszej indywidualności, niepowtarzalności, unikalności. Kultura jako obiektywnie istniejąca przestrzeń dla tożsamości jednostkowej daje możliwość jej kreowania. Nie jest to jednak proste wobec dynamiki i ambiwalencji przemian w społeczeństwie ponowoczesnym. Płynność i niestabilność wpisana w doświadczanie codzienności naruszają porządek etyczny, który jest nieodzowny w dialogu, jako warunek twórczego rozumienia Innego. Człowiek nieustannie poszukuje więc siebie w relacji do Innego i do Innych, ale także w stosunku do siebie, który cały czas się staje. Jest to bowiem proces ciągły, ale także złożony, uwarunkowany wieloma czynnikami natury wewnętrznej, wynikającymi z indywidualnych cech jednostki, jak i zewnętrznej związanymi ze specyfiką społeczeństwa i kultury, w której żyje człowiek. Drugą warstwę narracji w niniejszej monografii stanowi metodologiczno-empiryczna analiza tytułowej problematyki. Specyfika przyjętych założeń badawczych wyraża się w eksploracjach o charakterze ilościowym i jakościowym. Preferencje twórczych orientacji życiowych badanych uczniów szkół średnich, nauczycieli i studentów są zróżnicowane środowiskowo, a jednocześnie niezbyt popularne, bowiem większość badanych wybiera bezpieczny, zachowawczy model życia lub nie jest zdecydowana w swoich deklaracjach, pozostając w ambiwalentnym stosunku do życia. Próby dociekania sposobu rozumienia przez badanych nauczycieli twórczej postawy w życiu i realizowania jej w pracy zawodowej odsłaniają nierzadko powierzchowność jednych i drugich. Empiryczna eksploracja orientacji życiowych w dymensji twórcze versus zachowawcze ujawniła także czynniki istotne w preferencjach badanej młodzieży dla orientacji twórczych. Znaczące okazało się w tym kontekście wykształcenie rodziców badanych uczniów i studentów oraz wybrany przez nich kierunek kształcenia. Natomiast w grupie badanych nauczycieli preferencje dla twórczych orientacji życiowych korespondują z zaangażowaniem nauczycieli w działalność pozalekcyjną i społeczną, a także z ich aktywnością samokształceniową. Prezentowane wyniki wskazują także na potrzebę dalszych analiz tej problematyki i na zasadność prowadzenia pogłębionych badań jakościowych w tym obszarze, mimo trudności, jakie napotykają tego typu eksploracje. Inspirują także do podjęcia badań dotyczących rozpoznawania barier w procesie kształtowania się twórczych orientacji życiowych. Szczególnie wskazane byłoby analizowanie ich w perspektywie hermeneutyczno-fenomenologicznej, co być może przyczyniłoby się do lepszego rozumienia stosunkowo rzadkich wyborów dokonywanych przez badanych w obszarze kreacyjnego modelu funk­cjonowania. Wiele trudności, które pojawiają się w twórczym realizowaniu codziennych działań, w rozwiązywaniu problemów i podejmowaniu nowych zadań wynika z czynników subiektywnych. Wiedza o nich jest niezbędna do tego, aby nie tylko starać się je przezwyciężać, ale także wykorzystać nagromadzoną w nich energię do pokonywania przeszkód w twórczym procesie, aby trudności czy niepowodzenia miały wpływ aktywizujący, pobudzały jednostkę do działania, do pozytywnej zmiany.

This paper is a theoretical-empirical study devoted to creative life orientation of youth and teachers. In its theoretical part, it develops the author's concept of creative orientation embedded in the creative model of contemporary human life perceived as given and requested, still being formed in a dialogical space of encountering the Other, human works and the world of nature on the one hand, and oneself on the other hand, being still incomplete, searching one's own self­determination, one's own place in the world and an original way of rooting oneself in existence. The subject of a dialogical relation is deflned here as capable of everyday life creation tailored to his needs and possibilities. His creative potential may become released in educational processes with education becoming a fascinating adventure of entire life, or it May also constrain him which would entail choosing by him inhibited strategies aimed at survival rather than development. In a dialogue, partners to the relation influence each other and change while their preferences within the scope of life orientation signiflcantly construct the meeting space. In everyday life a creative man allows Others to create and their creation may be released through his attitude to the world. That is why it is so important for teachers to realize a creative model of functioning in their lives. It is also a crucial condition of forming a learning community by teachers and students which is the essence of development of a school as an organization teaching and educating competent and creative people. The need to be creative in life is implanted signiflcantly in an individual's identity project which, on the one hand, is the effect of identification and internalization of socially available models of being oneself, whereas on the other hand, it is an expression of our individuality, unrepeatability and uniqueness. Culture as an objectively existing space for individual identity provides a possibility of creating it. However, it is not easy in the face of dynamics and ambivalence of changes in postmodern society. Fluency and instability embedded In everyday life experience violate ethical order which is indispensable in a dialogue as a condition of creative understanding of the Other. Thus man is constantly searching himself in relation to the Other and Others but also in relation to himself he is all the time becoming. It is not only a continuous but also complicated process conditioned by several internal factors resulting from man's individual features as well as external ones connected with specificity of culture and society man is living in.The second part of narration in this monograph is a methodological-empirical analysis of the subject matter. Specificity of adopted research assumptions is expressed in quantitative and qualitative explorations. Preferences of creative life orientation of the studied high schools pupils, teachers and tertiary students are environmentally differentiated and at the same time not very popular since most respondents either chooses a safe and inhibited model of life, or is indecisive in their declarations remaining in an ambivalent relation to life. The attempts at inquiring into the ways of understanding a creative attitude in life and realizing it at work by studied teachers frequently reveal superficiality of both teachers and students. The empirical exploration of life orientation in the dimension creative vs. inhibited also revealed factors that are significant for creative orientation in the preferences of studied youth. In this context, education of parents of the researched pupils and students as well as a selected course of study appeared important. On the other hand, in the group of researched teachers, preferences for creative life orientation correspond with teachers involvement in out-of-school and social activity as well as their self-education activity. Presented results also indicate the need for further analyses of the subject matter and the relevance of doing more profound qualitative research in this area despite difficulties encountered by such explorations. Moreover, they inspire to undertake research on recognizing barriers in the process of shaping creative life orientation. lt would be particularly advisable to analyze them in the hermeneutical-phenomenological perspective, which could possibly contribute to better understanding of relatively rare choices made by the studiem ones in the area of a creative model of functioning. Numerous difflculties emerging in creative realization of everyday tasks, solution of problems and acceptance of new tasks resuIt from subjective factors. Knowing them will not only help us try to overcome them but also use their accumulated energy to overcome obstacles in the creative process so that difflculties or failures could exert stimulating impast and aspire man to act and change positively.