Selenosteroidy – metody syntezy przy wykorzystaniu nowych i klasycznych reagentów selenoorganicznych

Abstract

W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie nad syntezą związków organicznych zawierających w swojej budowie selen. Selen ze względu na swoje biologiczne właściwości, pełni ważną rolę w organizmie ssaków np. peroksydaza glutationowa zawierająca w swoim centrum aktywnym selen odpowiada za regulację stresu oksydacyjnego i ochronę przed rodnikowymi formami tlenu (ROS). Innym ważnym związkiem zawierającym w swojej budowie selen jest dejodynaza czyli enzym odpowiadający za transformację tyroksyny (fT4) w aktywną formę trijodotyroniny (fT3) czyli hormonu wytwarzanego przez tarczycę. Selenosteroidy, które są tematem niniejszej dysertacji, są nieliczną grupą związków. W literaturze istnieje niewiele opisów ich syntezy, a jeszcze mniej dotyczących ich właściwości biologicznych. W ramach prowadzonych przeze mnie badań, opracowałem metody otrzymywania nowych pochodnych steroidowych zawierających ugrupowania selenoorganiczne. Do przeprowadzonych syntez substrami łatwo dostępne steroidy oraz ich pochodne. Funkcjonalizację steroidów zastosowałem w oparciu o wykorzystanie reagenta Santiego (PhSeZnCl), system dwufazowy, w którym reagentem są diselenki oraz sprzęganie elektrofilowych reagentów selenoorganicznych z terminalnymi alkinami. Otrzymane związki zostały przebadane pod kątem właściwości biologicznych we współpracy z zakładem Farmakologii Doświadczalnej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku oraz z Wydziałem Biologii Uniwersytetu w Białymstoku. Wyniki niniejszej rozprawy zostały opisane w trzech publikacjach o zasięgu międzynarodowym oraz były prezentowane na konferencjach o zasięgu krajowym i międzynarodowym.

In recent years there has been an increased interest in the synthesis of organic compounds containing selenium or selenoorganic fragments. Selenium, due to its biogenic properties, plays an important role in mammalian organisms. Glutathione peroxidase, which contains selenium in its active center, is responsible for regulating oxidative stress and protecting against reactive oxygen species (ROS). Another important compound containing selenium in its structure is deiodinase, an enzyme responsible for the conversion of thyroxine (fT4) into the active form of triiodothyronine (fT3), a hormone produced by the thyroid gland. Selenosteroids, which are the subject of this dissertation, are a relatively unexplored group of compounds. There are few descriptions of their synthesis in the literature, and even fewer regarding their biological properties. As part of my research, I have developed methods for obtaining new steroid derivatives containing selenoorganic groups. I used readily available steroids or their derivatives for the conducted syntheses. Steroid functionalization was carried out using Santi's reagent (PhSeZnCl), a two-phase system utilizing diselenides as reagents, and the coupling of electrophilic selenoorganic reagents with terminal alkynes. The obtained compounds were examined for their biological properties in collaboration with the Department of Experimental Pharmacology at the Medical University of Białystok and the Faculty of Biology at the University of Białystok. The results of this dissertation have been described in three internationally published papers and have been presented at national and international conferences.