Prawo o aktach stanu cywilnego w II Rzeczypospolitej. Jedno państwo, pięć reżimów prawnych

Abstract

Przez cały okres międzywojenny na obszarze państwa polskiego obowiązywało pięć systemów rejestracji stanu cywilnego, które stanowiły pozostałość po latach zaborów i absencji polskiej legislacji. Na terenie byłego Królestwa Polskiego reżim prawny w tej dziedzinie miał charakter wyznaniowy z elementami świeckimi, na terenach przynależących niegdyś do Imperium Rosyjskiego miał on strukturę w pełni wyznaniową, na obszarze byłego zaboru austriackiego funkcjonowała rejestracja wyznaniowo-świecka z przewagą cech religijnych. Systemy w pełni świeckie obowiązywały jedynie na terenie byłego zaboru pruskiego oraz na niewielkim obszarze Spiszu i Orawy, gdzie w mocy utrzymywało się ustawodawstwo węgierskie. Pozaborcze przepisy były ze sobą niespójne, archaiczne i niedostosowane do potrzeb nowoczesnej administracji. W całym okresie II Rzeczypospolitej nie udało się zreformować i zunifikować tej dziedziny, choć opracowano w tej kwestii wiele rozwiązań, na czele z kompleksowym projektem Komisji Kodyfikacyjnej. Oprócz ich przedstawienia niniejsza praca ma za zadanie przybliżyć podejście władz politycznych i administracyjnych międzywojennej Polski, jak również jej judykatury i praktyków w zakresie rejestracji, do poruszania się w gąszczu ustaw, rozporządzeń, dekretów i okólników, które składały się na codzienność funkcjonowania urzędów stanu cywilnego.

Throughout the interwar period, five civil status registration systems were in force in the territory of the Polish state, which were a remnant of the years of partitions and the absence of Polish legislation. On the territory of the former Kingdom of Poland, the legal regime in this field had a confessional character with secular elements, on the territories formerly belonging to the Russian Empire it had a fully confessional structure, and on the territory of the former Austrian partition there was a confessional-secular registration with a predominance of religious features. Fully secular systems were in force only in the former Prussian partition and in a small area of Spiš and Orava (Hungarian legislation). The post-partition laws were inconsistent with each other, archaic and unsuited to the needs of modern administration. During the entire period of the Second Republic of Poland it was not possible to reform and unify this area, although many solutions were developed, led by the comprehensive project of the Codification Commission. In addition to presenting these, this work aims to provide an insight into the approach of the political and administrative authorities of interwar Poland, as well as its judiciary and registration practitioners, to navigating the maze of laws, regulations, decrees and circulars that made up the everyday functioning of civil registry offices.