Filomatyzm regionalny – geobiografie, dokumenty osobiste i utwory pokolenia podlaskich filomatów

Abstract

Tematem niniejszej pracy są biografie podlaskich filomatów i filaretów spisane na podstawie informacji zawartych w korespondencji filomatów, zarówno z czasów wileńskich, jak i z okresu zesłania, a także z dokumentów zamieszczonych w Materiałach do historii Towarzystwa Filomatów i filaretów, jak również utworów poetyckich. W tak różnych formach tekstów członkowie Towarzystwa byli przedstawiani przez swoich przyjaciół, lub opisywali istotnie dla nich wydarzenia. Pierwszy z rozdziałów pracy dotyczy opisania recepcji Towarzystwa filomatów i filaretów w kontekście badań nad regionem, rozdział drugi jest przedstawieniem biografii Michała Rukiewicza, w tej części pracy omówione zostały między innymi dwa utwory Rukiewicza Wspomnienie i Pacierz promienisty, Kolejny rozdział dotyczy biografii Jana Sobolewskiego, ze szczególnym uwzględnieniem jego nieomawianych szerzej tekstów, publikowanych w Materiałach do Historii Towarzystwa filomatów i filaretów. Rozdział czwarty, opowiadający o Cyprianie Daszkiewiczu, jest próbą przyjrzenia się relacji filarety z jego profesorem, Joachimem Lelewelem, a także omówieniem dwóch zachowanych tekstów autorstwa Daszkiewicza, które nie wchodzą w skład korespondencji, a więc autoreferatu i testamentu. W rozdziale Daszkiewicz zostaje przedstawiony również jako osoba, która podczas zesłania podtrzymuje szczególnie regionalne, podlaskie relacje z innymi zesłanymi filomatami i filaretami. Obok narodowej, powszechnie znanej obecności, w przypadku podlaskich filomatów i filaretów, występuje też temat nieobecności, bowiem część z tego grona pozostaje powszechnie nieznana, między innymi dlatego, że nie zostali nigdy włączeni do powszechnego, kulturowego obiegu. Tym osobom poświęcony jest piąty rozdział doktoratu, do grona mniej rozpoznanych podlaskich filomatów i filaretów należeli: Zygmunt Nowicki, Wincenty Zawadzki, Leopold Sosnowski, Jan Heydatel, oraz jego bracia Antoni i Władysław, dalej Paweł Siezieniewski, Feliks Łyszczyński i Mikołaj Sosnowski, to właśnie oni, wraz z przywołanymi wcześniej Rukiewiczem, Sobolewskim i Daszkiewiczem, reprezentowali podlaską część wileńskiego Towarzystwa. W dysertacji stawiam bowiem tezę, że biografie filomatów można odczytywać z perspektywy kategorii filomatyzmu regionalnego, którą przyjmuję za podstawowe pojęcie operacyjne. Filomatyzm regionalny rozumiem natomiast jako odnajdowanie wątków „ponadnarodowych” w biografiach bohaterów rozprawy. Zagadnienie „ponadnarodowości”, jest kolejnym z problemów niniejszej pracy, bowiem zarówno Cyprian Daszkiewicz, jak i Jan Sobolewski również za sprawą umieszczenia ich nazwisk, a także części życiorysu związanej z okresem zesłania, w treści III części Dziadów Adama Mickiewicza, kulturowo są najczęściej kojarzeni głównie z latami ich życia, związanymi ze śledztwem Nowosilcowa i następstwami tego wydarzenia. Zadaniem tej pracy jest więc ponowne odczytanie, odszukanie tych, a także powiązań z regionem, które nadawały charakter życiorysom filomatów i filaretów, ze względu na fakt wspólnego miejsca pochodzenia. Od strony teoretycznej do opisania biografii podlaskich filomatów i filaretów posłużyły tu narzędzia związane z teorią pokoleń, geopoetyki, a także recepcji. Recepcja Towarzystwa filomatów i filaretów, która jest zagadnieniem popularnym wśród badaczy pozwala zatrzymać się szczególnie nad pracami badaczy powiązanych z regionem (Podlasiem), którzy ze względu na swoje usytuowanie, wpisują reprezentantów podlaskich filomatów i filaretów również w kontekst związany ze specyficznym charakterem miejsca. Popularna już dziś, mająca swoje korzenie w pracach noworegionalistycznych kategoria geobiografii służy natomiast do ukazania relacji i wpływu, jaki mają na siebie biografie i miejsca. Narzędzia związane z omawianiem „pokolenia” pomagają natomiast dostrzec w jakich momentach fakt pochodzenia z tego samego miejsca, staje się elementem spajającym, odbudowującym i zapewniającym trwałość filomackiemu pokoleniu.

The subject of this work are the biographies of Podlasie Philomaths and Filarets written on the basis of information contained in the Philomaths' correspondence, both from the time of Vilnius and from the period of exile, as well as from documents included in the Materials for the history of the Society of Philomaths and Filarets, as well as poetic works. In such different forms of texts." members of the Society were introduced by their friends, or were describing events significant to them. The first chapter of the work deals with the description of the reception of the Society of Philomaths and Filarettes in the context of research on the region, the second chapter is a presentation of Michał Rukiewicz's biography, this part of the work discusses, among others, two works by Rukiewicz Wsmienne and Pacierz radiasty, The next chapter deals with the biography of Jan Sobolewski, with particular emphasis taking into account his texts not discussed in detail, published in Materials for the History of the Society of Philomaths and Filarettes. The fourth chapter, about Cyprian Daszkiewicz, is an attempt to look at the relationship between filareta and his professor, Joachim Lelewel, as well as to discuss two surviving texts by Daszkiewicz, which are not part of the correspondence, i.e. self-report and testament. In the chapter, Daszkiewicz is also presented as a person who, during exile, maintains particularly regional, Podlasie relations with other exiled Philomaths and Filarets. In addition to the national, well-known presence, in the case of Podlasie philomaths and filarets, there is also the topic of absence, because some of this group remains generally unknown, among others because they have never been included in the general cultural circulation. The fifth chapter of the doctorate is dedicated to these people, the group of less recognized Podlasie philomaths and filarets included: Zygmunt Nowicki, Wincenty Zawadzki, Leopold Sosnowski, Jan Heydatel, and his brothers Antoni and Władysław, then Paweł Siezieniewski, Feliks Łyszczyński and Mikołaj Sosnowski, it is them , together with the aforementioned Rukiewicz, Sobolewski and Daszkiewicz, represented the Podlasie part of the Vilnius Society. In the dissertation, I put forward the thesis that the biographies of philomatists can be read from the perspective of the category of regional philomatism, which I take as the basic operational concept. I understand regional philomatism as finding "transnational" threads in the biographies of the dissertation's heroes. The issue of "supranationality" is another of the problems of this work, because both Cyprian Daszkiewicz and Jan Sobolewski, also due to the inclusion of their names, as well as the part of the biography related to the period of exile, in the content of the third part of Adam Mickiewicz's Forefathers' Eve, are most often associated culturally mainly with the years of their lives related to Nowosilcow's investigation and the aftermath of that event. The task of this work is therefore to re-read and find those, as well as connections with the region, which gave character to the biographies of the philomaths and filarets, due to the fact that they had a common place of origin. From the theoretical point of view, to describe the biography of the Podlasie Philomaths and Filarets, tools related to the theory of generations, geopoetics, and reception were used here. The reception of the Society of Philomaths and Filarettes, which is a popular issue among researchers, allows us to focus especially on the work of researchers associated with the region (Podlasie), who, due to their location, put the representatives of the Podlasie Philomaths and Filarettes also in the context related to the specific character of the place. The category of geobiography, which is already popular today and has its roots in new-regionalist works, is used to show the relationship and influence that biographies and places have on each other. Tools related to the discussion of the "generation" help to see when the fact of origin from the same place becomes an element that binds, rebuilds and ensures durability of the Philomath generation.