Po stronie wolności. Wymiar etyczny pisarstwa radiowego i działalności społeczno-politycznej Aleksandry Stypułkowskiej na emigracji

Abstract

Aleksandra Stypułkowska, znana słuchaczom Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa również jako Jadwiga Mieczkowska, należała nie tylko do grona utalentowanych i uznanych dziennikarzy-publicystów monachijskiego radia, ale była także osobowością w środowisku polskiego wychodźstwa niepodległościowego, zaangażowaną patriotką oraz społeczniczką. Pomimo aktywności na wielu płaszczyznach, dziennikarka do tej pory nie doczekała się pełnego lub chociaż pogłębionego opracowania, na co zasługuje jej pokaźny dorobek radiowo-publicystyczny oraz bogaty życiorys. Wybuch drugiej wojny światowej, jej następstwa, które ukonstytuowały się podczas trzech konferencji przywódców koalicji antyhitlerowskiej, przymusiły niejako Stypułkowską do wyboru losu emigrantki. Zanim jednak doszło do niemieckiej, a następnie sowieckiej agresji na Polskę we wrześniu 1939 roku, Aleksandra Stypułkowska była warszawskim prawnikiem, wraz z mężem prowadziła kancelarię adwokacką. W czasie okupacji natomiast włączyła się w działalność konspiracyjną. Podzieliła los więźniów lagru w Ravensbrück, z którego została ewakuowana wiosną w 1945 roku w ramach akcji Bernadotte. Przebywając w obozie przejściowym w Szwecji postanowiła nie wracać do Polski. Siedem lat później rozpoczęła pracę w polskiej sekcji RWE w Monachium. Powyższy zarys tematyczny znalazł swoje odzwierciedlenie w rozprawie, która składa się z pięciu rozdziałów – pierwszy przybliża początki formowania się zespołu polskiej sekcji Radia Wolna Europa w Monachium, jego specyfikę, omawiam w nim także rolę jaką w Rozgłośni pełniła Stypułkowska. W dalszych fragmentach przybliżam wydarzenia społeczno-polityczne, zajmujące istotne miejsce w historii Polski drugiej połowy XX wieku, które były równie ważne dla RWE. Te najistotniejsze w gronie kolegów po piórze komentowała jedyna w zespole oddelegowana do omawiania spraw bieżących kobieta-felietonistka, czyli Aleksandra Stypułkowska. Drugi rozdział związany jest bezpośrednio z prawniczym wykształceniem bohaterki rozprawy i nosi tytuł „Adwokat w eterze”. Tu prezentuję autorskie komentarze Stypułkowskiej bezpośrednio omawiające wymiar sprawiedliwości PRL. Rozdział trzeci dotyczy rysu feministycznego pisarstwa radiowego publicystki. Natomiast w kolejnej części rozprawy powracam do zagadnień, które dziennikarka wybrała sama, uznając je za ważne, i które analizowała w audycjach cyklicznych. Interesowały ją głównie tematy o charakterze społecznym. Rozdział piąty – poświęcam swoistemu powrotowi do źródeł, do istotnych z punktu rozumienia twórczej pracy dziennikarki, wątków biograficznych. W „Zakończeniu” formułuję postulaty badawcze w odniesieniu do osoby Aleksandry Stypułkowskiej, jak i jej niezwykle interesującej i twórczej rodziny. Praca powstała na bazie uprzednio przeprowadzonych kwerend w Narodowym Archiwum Cyfrowym w Warszawie, w Archiwum Jana Nowaka-Jeziorańskiego we Wrocławiu, w Archiwum Emigracji w Toruniu, w Bibliotece Królewskiej w Sztokholmie, w archiwum audialnym Polskiego Radia, a przede wszystkim w prywatnych zasobach Aleksandry Stypułkowskiej. Niniejszy doktorat dostarcza nowej wiedzy na temat życia i twórczości Aleksandry Stypułkowskiej, to jednak autorka traktuje go jako początek badań, które wydobywają interesującą i ważną postać dla polskiej kultury emigracyjnej. Rozprawa poświęcona dziennikarce, jej pisarstwu radiowemu i działalności społeczno-politycznej na emigracji w Londynie i Monachium uwzględnia przede wszystkim dorobek publicystyczny oraz te elementy biografii, które w sposób bezpośredni wpłynęły na pisarski i społecznikowski etos Stypułkowskiej. Dodatkowego opracowania wymaga m.in. estetyczno-formalna strona pisarstwa radiowego i eseistyki prasowej dziennikarki.

Aleksandra Stypułlowska, olso know to the listernes of the Polish Radio Free Europe as Jadwiga Mieczkowska , was not only of the talented and recognized journalists-publicst of the Munich radio , but she was also a person in the Polish independence emigration community, a committed patriot and social worker. Despite being active on many levels, the journalist has not yet received proper or at least in-depth work, which is due to her considerable radio and journalistic output and rich biography. The outbreak of World War II and its aftermath, which took shape during three conferences of the leaders of the anti-Nazi coalition, forced Stypułkowska to choose the fate of an emigrant. However, before the German and then Soviet aggression against Poland in September 1939, Aleksandra Stypułkowska was a lawyer in Warsaw, running a law firm with her husband. During the occupation, however, she joined the underground activities. She shared the fate of the prisoners of the Ravensbrück camp, from which she was evacuated in the spring of 1945 as part of Operation Bernadotte. While in a transit camp in Sweden, she decided not to return to Poland. Seven years later, she started working at the Polish section of RWE in Munich. The above thematic outline was reflected in the dissertation, which consists of five chapters - the first describes the beginnings of the formation of the team of the Polish section of Radio Free Europe in Munich, its specificity, I also discuss the role played by Stypułkowska in the radio station. In the following fragments, I present socio-political events that occupy an important place in the history of Poland in the second half of the 20th century, which were equally important for RWE. The most important ones among the writers were commented on by the only female columnist in the team delegated to discuss current affairs, that is Aleksandra Stypułkowska. The second chapter is directly related to the legal education of the heroine of the dissertation and is entitled "Adwokat w etera". Here I present Stypułkowska's original comments directly discussing the justice system of the People's Republic of Poland. The third chapter deals with the outline of feminist radio writing by the publicist. In the next part of the dissertation, however, I return to the issues that the journalist chose herself, considering them important, and which she analyzed in cyclical broadcasts. She was mainly interested in topics of a social nature. Chapter five is devoted to a kind of return to the sources, to biographical threads important from the point of view of the journalist's creative work. In "The End" I formulate research postulates in relation to Aleksandra Stypułkowska and her extremely interesting and creative family. The work was created on the basis of previously conducted queries in the National Digital Archive in Warsaw, in the Jan Nowak-Jeziorański Archive in Wrocław, in the Emigration Archive in Toruń, in the Royal Library in Stockholm, in the audio archive of the Polish Radio, and above all in the private resources of Aleksandra Stypułkowska. This doctoral dissertation provides new knowledge about the life and work of Aleksandra Stypułkowska, but the author treats it as the beginning of research that brings out an interesting and important figure for Polish emigration culture. The dissertation devoted to the journalist, her radio writing and socio-political activity in exile in London and Munich takes into account, above all, her journalistic achievements and those elements of her biography that directly influenced Stypułkowska's writing and social worker ethos. Additional elaboration is required, e.g. the aesthetic and formal side of the journalist's radio writing and press essa.