Konceptualizacja wartości w językach polskim i ukraińskim w ujęciu kontrastywnym

Abstract

Dysertacja koncentruje się na głównym pojęciu lingwistyki aksjologicznej – wartościach, które odgrywają ważną rolę w języku i kulturze. Tym samym wpisuje się swa zawartością i metodologią w obszar nauk humanistycznych ze wskazaniem na koncepcję językowego obrazu świata i aksjologię lingwistyczną w szczególności. Celem pracy jest konceptualizacja wartości w językach polskim i ukraińskim oraz ich analiza kontrastywna dokonana na podstawie zebranego materiału badawczego. Uwagę skupiono na sposobie definiowania i porównaniu wybranych wartości jako istotnych elementów językowego obrazu świata Polaków i Ukraińców, mających również wpływ na profile językowo-kulturowe pojęć oraz ich postrzeganie w perspektywie komunikacji międzykulturowej. Konceptualizację wartości ukazano poprzez analizę definicji, w tym celu wykorzystano definicje pojęć ze słowników ukraińskojęzycznych, polskojęzycznych oraz definicji zaproponowanych przez respondentów. W deskrypcji wyodrębniono cechy konceptualne zawarte w definicjach słownikowych i użytkowych oraz przeprowadzono analizę kontrastywną, która pozwoliła wyłonić różnice i podobieństwa w składnikach desygnacyjnych i konotacyjnych pojęć. We wnioskach zasugerowano, że pomimo bliskiego sąsiedztwa geograficznego oraz wspólnych korzeni językowych zaobserwowano różnice w postrzeganiu wielu zjawisk współczesnego świata, różnice w językowym ich ujęciu, pozycjonowaniu i ustrukturowieniu. Badania uwypukliły różnice w profilowaniu pojęć wytypowanych do analizy, ale też pokazały niemało wspólnych odniesień, podobnych konceptów w kreacji JOS.

The dissertation focuses on the main concept of axiological linguistics – values that play an important role in language and culture. Thus, its content and methodology fit into the area of humanities with an indication of the concept of the linguistic image of the world and linguistic axiology in particular. The aim of the work is to conceptualize values in Polish and Ukrainian and their contrastive analysis made on the basis of the collected research material. Attention was focused on the way of defining and comparing selected values as important elements of the linguistic image of the world of Poles and Ukrainians, also affecting the linguistic and cultural profiles of concepts and their perception in the perspective of intercultural communication. The conceptualization of values was shown through the analysis of definitions, for this purpose definitions of terms from Ukrainian-language and Polish-language dictionaries and definitions proposed by respondents were used. In the description, conceptual features included in dictionary and utility definitions were identified and a contrastive analysis was carried out, which allowed to distinguish differences and similarities in the designating and connotative components of concepts. The conclusions suggest that despite the close geographical proximity and common linguistic roots, differences in the perception of many phenomena of the contemporary world, differences in their linguistic approach, positioning and structuring were observed. The research highlighted differences in the profiling of concepts selected for analysis, but also showed many common references, similar concepts in the creation of linguistic image of the world.