Lokalność w nauczaniu języka polskiego jako obcego na przykładzie Podlasia

Abstract

Lokalność jest zagadnieniem podejmowanym w badaniach z zakresu glottodydaktyki polonistycznej przez wielu badaczy (por. np. Zarzycka 2005, Ligara 2008, Dembowska-Wosik 2010, Achtelik 2013, Garncarek 2022). Zwykle wpisuje się ją w kontekst kultury narodowej, reprezentowanej przez centra kulturowe lub historyczne Polski, choć w wielu programach nauczania kultury lokalność peryferyjna jest ograniczona do minimum. Panuje zatem tendencja do dychotomicznego postrzegania lokalności jako kategorii przestrzennej w opozycji centrum– peryferie. W związku z tym lokalność reprezentatywna dla peryferii (geograficznych, kulturowych, akademickich) bywa pomijana lub niewystarczająco opracowana w materiałach glottodydaktycznych, szczególnie podręcznikach. Podjęta praca wypełnia lukę badawczą związaną z brakiem holistycznego ujęcia kategorii lokalności w glottodydaktyce polonistycznej tyczącej się poziomu podstawowego (A), a także niewystarczającym omówieniem lokalności odnoszącej się do regionów peryferyjnych. Odwołując się do pojęć z zakresu lingwistyki kulturowej, takich jak leksykultura i lingwakultura (por. Galisson, za: Ligara 2009; Zarzycka 2005, Dembowska-Wosik 2010), a także wyrosłej na gruncie dialektologii i etnolingwistyki, choć z powodzeniem wykorzystywanej w glottodydaktyce, koncepcji kulturemów (Rak 2015, Zarzycka 2019), w rozprawie zaproponowano autorskie rozumienie kategorii lokalności w nauczaniu języka polskiego jako obcego. Leksyka lokalna, jako zasadnicza egzemplifikacja lokalności w materiałach glottodydaktycznych, została poddana analizie w perspektywie onomastyczno-etnolingwistycznej. Zasadniczym celem rozprawy jest zdiagnozowanie sposobu funkcjonowania lokalności i leksyki lokalnej w glottodydaktyce polonistycznej w środowisku endolingwalnym na poziomie A z perspektywy dydaktycznej. Realizacji celu posłużyły: analiza ilościowo-jakościowa leksyki lokalnej wyekscerpowanej z materiałów glottodydaktycznych i wypowiedzi podlaskich lektorów poddanych ankietyzacji, charakterystyka postaw lektorów wobec nauczania leksyki lokalnej, a także rekonstrukcja wizerunku Podlasia (jako przykładowego obszaru peryferyjnego) kreowanego w glottodydaktyce polonistycznej. Przeprowadzone analizy pozwoliły określić sposób wykorzystania lokalności w materiałach glottodydaktycznych i praktyce lektorskiej. W badaniach 206 ilościowo-jakościowych potwierdzono, że w podręcznikach dominuje strategia monocentryczna (centryzm lokalny), zaś sporadycznie występuje strategia policentryczna. Badania ankietowe podlaskich lektorów dowiodły, że lektorzy pełnią funkcję ambasadorów regionalnej kultury. Panuje jednak dość spory subiektywizm w doborze elementów kultury i leksyki lokalnej. Poza tym okazało się, że nie wszystkie pola leksykalne są przez nauczycieli wykorzystywane w kontekście nauczania lub utrwalania leksyki lokalnej, ponieważ nie uznają leksyki lokalnej za tło do doskonalenia innych sprawności językowych, lecz zwykle stosują ją przy tematach bezpośrednio kojarzonych z lokalnością, szczególnie w odniesieniu do kulinariów i wątków topograficznych. Obraz Podlasia kreowany w glottodydaktyce ogranicza się do elementów topograficznych, przyrodniczych, kulinarnych i antropologicznych. Różnica w sposobie kreowania wizerunku regionu poprzez autorów podręczników niezwiązanych z Podlasiem a podlaskich lektorów i autorów lokalnych materiałów glottodydaktycznych polega na tym, że ci pierwsi przedstawiają uproszczony obraz tego obszaru (głównie topograficzny lub przyrodniczy), natomiast ci drudzy skupiają się na bardziej wielostronnym ujęciu. Wnioski z przeprowadzonych badań skłaniają do pogłębionej refleksji nad miejscem lokalności w programach dydaktyki kultury na początkowych poziomach nauczania. Efektem rozważań jest próba stworzenia kompleksowego ujęcia tematyczno-leksykalnego inwentarza kompatybilnego z zagadnieniami tematycznymi z zakresu wyznaczonego przez ESOKJ. W pracy zaprezentowano propozycję autorskiego inwentarza zawierającego leksykę podlaską wraz ze wskazówkami dydaktycznymi. Inwentarz stanowi uzupełnienie programu dydaktyki kultury ogólnopolskiej i nauczania języka polskiego jako obcego. Jako przykładowe narzędzie wspierającego dydaktykę leksyki i kultury lokalnej może być wykorzystany przez lektorów nauczających w innych regionach peryferyjnych.

Localness is a topic dealt with in the works of numerous researchers in the field of Polish glottodidactics (e.g. Zarzycka 2005, Ligara 2008, Dembowska-Wosik 2010, Achtelik 2013, Garncarek 2022). It is usually included in the context of national culture which is represented by cultural or historical centres of Poland, although in many cultural studies curricula the concept of peripheral localness is limited to minimum. Thus, there is a tendency to perceive localness dichotomously as a spatial category based on the centre – peripheries opposition. Therefore the localness which is representative for peripheries (geographical, cultural, academic) is either omitted or insufficiently dealt with in glottodidactic materials, especially in coursebooks. The research undertaken by the author fills the existing gap concerning the lack of a holistic approach to the category of localness in Polish glottodidactics at elementary level (A), as well as the inadequately discussed concept of localness related to peripheral regions. By referring to the concepts from the field of cultural linguistics, such as lexiculture and linguaculture (cf. Galisson – Ligara 2009; Zarzycka 2005, Dembowska-Wosik 2010), as well as the concept of culturemes (Rak 2015, Zarzycka 2019), which although grown out of dialectology and ethnolinguistics, is successfully used in glottodidactics , the dissertation proposes the author’s original understanding of the category of localness in teaching Polish as a foreign language. Local lexis, as a fundamental exemplification of localness in glottodidactic materials, was analysed from an onomastic-ethnolinguistic perspective. The main objective of the dissertation is to diagnose the way localness and local lexis function in Polish glottodidactics in an endolingual environment at the elementary level (A) from the perspective of didactics. The goal was achieved through the qualitative and quantitative analysis of local lexis excerpted from glottodidactic materials and statements made by teachers from Podlaskie Voivodeship who were surveyed, the description of teachers’ attitude towards teaching local lexis, as well as the reconstruction of the image of Podlasie (as an example of a peripheral area) created in Polish glottodidactics. The conducted analysis allowed for determining the way localness is used in glottodidactic materials and teachers’ practice. In the quantitative and 204 qualitative research confirmed that a monocentric strategy (local centrism) dominates in coursebooks, while a polycentric strategy occurs only sporadically. A survey research demonstrated that teachers play the role of the ambassadors of regional culture. There is, however, a considerable subjectivity in the selection of the elements of local culture and local lexis. Furthermore, it was proved that not all lexical fields are used by teachers in the context of teaching or consolidating local lexis, because they do not consider local lexis as a background for developing other linguistic competences, but they usually use it with topics directly associated with localness, especially in relation to cuisine and topographical themes. The image of Podlasie created in glottodidactics is limited to the topographical, natural, culinary and anthropological elements. The difference between the way in which the coursebook authors who come from outside of Podlasie, and the teachers from Podlasie, as well as the authors of local glottodidactic materials create the image of the region lies in the fact that the former present a simplified image of the region (mainly referring to the topography or nature), while the latter apply a more multilateral perspective. Conclusions from the conducted research prompt an in-depth reflection on the significance of localness in the curricula of teaching culture at the elementary level. The effect of these considerations is an attempt to create a comprehensive frame of topics and lexical inventory which will be compatible with the frame of topics designated by CEFR. The dissertation proposes the author’s original inventory which consists of Podlaskie lexis accompanied by didactics. The inventory constitutes a supplement to the curriculum of Polish national culture and teaching Polish as a foreign language. As an example of a tool supporting teaching lexis and local culture it can be used by educators teaching in other peripheral regions.