Szukając liter, szukając słów. Możliwości wykorzystania technik analitycznych i procesów konserwatorskich w uczytelnieniu tekstów w zabytkach kartograficznych na przykładzie mapy Hindenberga IXNOOPΘGPAΘIA PLESNIACA

Abstract

Rękopiśmienna mapa Wolnego Stanowego Państwa Pszczyńskiego ze zbiorów Archiwum Państwowego w Katowicach, jeden z najcenniejszych śląskich zabytków kartograficznych, od wielu lat wzbudzała zainteresowanie historyków, kartografów i konserwatorów zabytków. To unikalne wielkowymiarowe odwzorowanie terenu o wyjątkowo szczegółowej treści topograficzno-gospodarczej uległo ogromnym zniszczeniom wynikającym z różnych przyczyn, skutkiem czego zawarta w nim treść stała się niemal zupełnie nieczytelna. Realizacja wieloletniego projektu konserwacji zabytku przyczyniła się w dużym stopniu do odczytania tekstu i rysunku mapy, a wykorzystanie w szerokim zakresie nowoczesnych technik analitycznych pozwoliło ujawnić treści przez wiele lat ukryte. Zgromadzona w formie cyfrowej dokumentacja działań konserwatorskich i badań mapy jest początkiem tworzenia zasobu danych służących rozwojowi wiedzy o niej i historii jej powstania.

The manuscript map of the State Country of Pless from the collection of the National Archives in Katowice is one of the most valuable cartographic heritage objects in Silesia. This unique, large-format depiction containing exceptionally detailed information regarding topography and economy was created by Andreas Hindenberg in 1636. It was intensively used since its creation, usually as proof in settling territorial disputes, which led to vast damage as far back as the beginning of the 18th century. The damaged areas of the graphic layer were infilled and reconstructed, illegible text was corrected or rewritten. The deterioration of the paper substrate was so advanced that the object became a collection of small fragments. The paper’s surface was not cleaned over the course of the numerous repairs and interventions, and the build-up of soiling additionally reduced the text’s legibility. Another damaging factor were the components of the original and later added media – copper pigments and iron-gall inks. When carrying out the conservation process, it was necessary to undertake many steps. Every step aimed to improve not only the aesthetic quality of the work, but primarily the legibility of the text in order to increase the potential for research on the cartographic and archival content. Before and over the duration of the processes, a number of analyses was conducted to assess the state of preservation as well as uncover and enable reading fragments of the drawing and text that had been hidden for years. For the purpose of analysing the chemical content of the media, spectroscopic analytical techniques (macro XRF) and non-destructive testing methods (UV fluorescence and multispectral imaging) were utilised. The conservation processes also proved to be of great importance for improving the map’s legibility. The collected photographic documentation along with the digitalised results of the imaging analyses is the foundation for forming a database serving the progression of knowledge regarding Hindenberg’s map and the history of its creation.