Pejzaże i diagnozy. Człowiek i egzystencja w literaturze polskiej i szwedzkiej przełomu XIX i XX stulecia

Abstract

Problematyka monografii zakreśla ważkość i nieustającą żywotność tematów takich jak: podróż, miasto, natura, choroba, śmierć. Zakres analiz wyznaczono w dwóch kierunkach, odniesiono do dwóch regionów modernistycznej Europy – Polski i Skandynawii. Taka konfrontacja pozwala zaobserwować z bliska wspólnotowość wyborów artystycznych, jakość podobnego „oglądania” tych samych kategorii egzystencjalnych, zbieżny rytm myśli odmiennych kulturowo artystów. Wybory z literatur: polskiej i skandynawskiej XIX i XX wieku tak zinterpretowano, by dostrzec ich konwergencje i dywergencje. Pola te łączą się ze sobą, przenikają, uaktywniając nowe semantyki i odczytania. W poszczególnych studiach pokazano, jak różni literaci reagują na skalę tych samych toposów, jak przenikają na tożsame trajektorie strategii pisarskich i strumieni narracyjnych, jak „spotykają się” w ich dziełach różnoimienne toposy, figury, transgresje, filozofie, obrazy i dyskursy. Portret taki dobitnie wyjaśnia egzystencję, daje impuls do diagnozy wspólnotowej, odkrywając tekstualny pejzaż powiązań literackich i kulturowych. W rozprawie przedstawiono wielokrotny pejzaż miast, ich prawdziwy odbiór, ocenę i zapis w różnych tekstach polskich i nordyckich literatów XIX i XX wieku. Zamysł takich zestawień pozwala zrozumieć, iż najważniejsze okazują się doświadczenia, wrażenia, przeżycia i zdarzenia wzbogacające trwale jednostkową i zbiorową pamięć, percepcję, wyobraźnię oraz wydobywając wieloaspektowe i kwalitatywne postrzeganie człowieka i uniwersum. Kategoriami prymarnymi w egzegezie są tutaj także: choroba, śmierć, czas, problematyka płci, złożoność relacji międzypłciowych, semantyka i symbolika natury z przełożeniem na fenomeny egzystencji człowieka (m.in.: pamięć, przemijanie, witalizm, pesymizm, optymizm, wątki temporalne, śmierć).

The main points of the monograph address the importance and unceasing vitality of topics such as: travel, city, nature, illness and death. The scope of analysis was bi-drectional and covered two regions of modernist Europe – Poland and Scandinavia. This juxtaposition allows us to observe closely the communal character of artistic choices, the quality of similar „viewing” of the same existential categories and the convergent rhythm of the thoughts of culturally different artists. Selected examples of Polish and Swedish literature of the 19th and 20th centuries were interpreted in such a way as to show their convergence and divergence. These fields both interconnect and penetrate each other, activating new semantics and interpretations. Individual studies show how different writers respond to the scale of the same topos, how they penetrate the same trajectories of writing strategies and narrative streams, and how different topos, figures, transgressions, philosophies, pictures and discourses come together in their works. This portrait emphatically explains existence, gives an impulse to community diagnosis, revealing the textual landscape of literary and cultural connections. The dissertation presents the multiple cityscape, true perception, evaluation and descriptions in various texts of Polish and Swedish writers of the 19th and 20th centuries. The idea behind such combinations is that it enables us to understand that the most important factors are observations, impressions, experiences and events permanently enriching individual and collective memory, perception and imagination, allowing the extraction of a multi-faceted and qualitative perception of man and the universe. Primary categories in exegesis are also: disease, death, time, gender issues, the complexity of intersexual relationships, semantics and symbolism of nature translated into the phenomena of human existence (e.g. memory, transience, vitality, pessimism, optimism, temporal themes, death). [Tłumaczenie Richard Crow]

Monografins problematik definierar vikten av och den ständiga vitaliteten hos ämnen såsom resor, städer, naturen, sjukdomar, död. Analyserna går i två riktningar, avser två regioner i det modernistiska Europa – Polen och Skandinavien. Denna konfrontation ger oss möjlighet att noggrant iaktta det gemensamma hos konstnärliga val, kvaliteten på liknande „betraktelse” av samma existentiella kategorier, den sammanlöpande tankerytmen från kulturellt olika konstnärer. Tolkningen av urvalen av den polska och svenska litteraturen från 1800- och 1900-talet påpekade deras konvergens och divergens. Dessa fält fogas ihop och penetrerar varandra, samt aktiverar ny semantik och nya avläsningar. I enskilda studier visas hur olika författare reagerar på skalan av samma topos, hur de tränger in i skrivstrategiernas och berättelseströmmarnas sammanfallande banor, hur olika topos, figurer, transgressioner, filosofi er, bilder och diskurser ”möts” i deras verk. Ett sådant porträtt förklarar existensen på ett eftertryckligt sätt, ger drivkraft åt gemenskapsdiagnoser och avslöjar det textuella landskapet av litterära och kulturella samband. I avhandlingen presenteras multipla stadsbilder, deras verkliga mottagande, bedömning och registrering i olika texter av polska och svenska författare från 1800- och 1900-talet. Tanken bakom sådana uppsättningar åskådliggör det som visar sig vara viktigast: erfarenheter, intryck, upplevelser och händelser som permanent berikar den individuella och kollektiva minnesbilden, perceptionen, fantasin, och som extraherar mångfacetterad och kvalitativ uppfattning av människan och universum. De primära kategorierna i exegesen omfattar även sjukdom, död, tid, genusfrågor, intersexuella relationers komplexitet, semantik och naturens symbolik som omsätts i mänskliga existensens fenomen (t.ex. minne, förgänglighet, vitalitet, pessimism, optimism, temporala teman, död). [Tłumaczenie: Emilia Fabisiak]