Status jeńców polskich w niewoli rosyjskiej w kontekście postanowień kongresu wiedeńskiego

Abstract

Niewiele wiemy na temat trybu procedowania i okoliczności, w jakich 16 delegacji uczestniczących w kongresie wiedeńskim wypracowało konsensus w sprawie ograniczenia nowo stanowionego międzynarodowego prawa humanitarnego do „Deklaracji w sprawie handlu niewolnikami” i pominięcia kwestii jenieckiej. Nie wiemy, czy ta rezygnacja nastąpiła dopiero podczas obrad w Wiedniu, czy też już na etapie przygotowawczym do konferencji. Za tą drugą ewentualnością przemawia fakt, że już latem 1814 r. Rosjanie i Francuzi wypracowali dwustronne porozumienie w sprawie repatriacji jeńców napoleońskich. Zainteresowanym tą problematyką pozostaje odwołanie się do materiałów źródłowych i poszukiwanie w nich nie tylko odpowiedzi na pytania o uwarunkowania, w jakich podjęto w Wiedniu decyzję o nieuwzględnieniu sprawy jeńców w pierwszych regulacjach z zakresu międzynarodowego prawa humanitarnego, lecz także odpowiedzi na pytania o konsekwencje tego zaniechania dla wielotysięcznej grupy polskich jeńców z Wielkiej Armii w niewoli rosyjskiej. Okazuje się, że w tym ostatnim przypadku rezygnacja przez uczestników kongresu wiedeńskiego z próby wypracowania wspólnych dla społeczności międzynarodowej regulacji prawnych dotyczących pozostających w niewoli jeńców wojennych była brzemienna w skutki. Z powodu statusu Królestwa Polskiego w ramach imperialnej Rosji proces uwalniania z niewoli polskich jeńców z Wielkiej Armii nie był typowy. Jego realizacja nie przebiegała bowiem na podstawie międzypaństwowej umowy dwustronnej, jak np. pomiędzy Rosją a Francją, lecz stanowiła efekt jednostronnych decyzji podjętych w Petersburgu po zaledwie formalnych (w istocie technicznych) konsultacjach z władzami Królestwa Polskiego.

Not know much is known about the mode of debating or the circumstances in which the 16 delegations to the Congress of Vienna worked out a consensus on limiting the international humanitarian law, newly laid down, to the “Declaration on slave trade” and on omitting the issue of prisoners of war. It is not known whether the said resignation occurred only during the meeting in Vienna or already at the preliminary stage before the conference. The latter option is supported by the fact that as early as in summer 1814 the Russians and French had worked out a bilateral agreement on repatriation of Napole onic prisoners of war. Those interested in this issue will have no other choice but to refer to the source materials for answers not only about the circumstances in which de cisions were made in Vienna to leave out the case of prisoners of war from the initial regulations within the scope of the international humanitarian law, but also for answers to questions about consequences of the said omission for the group of thousands of Polish prisoners of war from the Grande Armée in Russian captivity. It turns out that in the latter case, the resignation by the participants of the Congress of Vienna of an attempt to work out common legal regulations for the international community regarding the prisoners of war still remaining in captivity bore serious repercussions. Due to the status of the Kingdom of Poland within the boundaries of the imperial Russia the process of releasing Polish Grande Armée prisoners of war from captivity was not typical. Its implementation was not based on an inter-state bilateral agreement as was the case between Russia and France, but was the effect of unilateral decisions made in Petersburg upon merely formal (actually technical) consultations with the authorities of the Kingdom of Poland.