Mapy historyczne Polski i Litwy w epoce nowożytnej

Abstract

Mapy historyczne w okresie istnienia Rzeczypospolitej szlacheckiej powstawały incydentalnie i związane są z dwoma autorami tworzącymi pod koniec XVIII wieku – Adamem Naruszewiczem i Janem Potockim. Celem artykułu jest pokazanie okoliczności powstania najstarszych polskich map historycznych, z uwzględnieniem ich wymiaru propagandowego. Autor zwraca uwagę na zaznaczane na mapach, począwszy od mapy Sarmacji Południowej Bernarda Wapowskiego (1526 r.), wydarzenia szczególnie ważne dla losów państwa polskiego i litewskiego. Analizując mapę Adama Naruszewicza pt. Mapa objaśniająca panowanie Bolesława Chrobrego akcentuje, że nie tylko jest to pierwsza polska mapa historyczna, ale przekazuje ona także mit założenia państwa litewskiego w 1009 r. i z tego względu dzieło to traktuje jako pierwszą mapę historyczną Litwy.

Historical maps of the so-called Nobles’ Commonwealth period were created irregularly and are associated with two authors that were active in the end of the eighteenth century – Adam Naruszewicz and Jan Potocki. The aim of the article is to describe the circumstances of the creation of the oldest Polish historical maps, including their propaganda aspects. The author draws attention to the so-called “memorial sites”, which fi rst appeared on the map of South Sarmatia developed by Bernard Wapowski, and which were from then on used to mark sites of events which were particularly important for the history of the Polish and Lithuanian states. He emphasizes the useful dimension of historical maps, noted e.g. in the use of the plans of ancient Jerusalem, and analyses the map of Adam Naruszewicz, titled “The map illustrating the Reign of Bolesław I the Brave”, emphasising not only its importance as the fi rst Polish historical map, but also the fact that it was a map which presented the myth that the Lithuanian state had been established in 1009. Therefore, it can be treated as the fi rst historical map of Lithuania.