Fantastyka religijna jako zjawisko osobne (rekonesans)

Abstract

Fantastyka naukowa, pod wpływem uwarunkowań zewnątrzliterackich i przemian społecznych przestała pełnić funkcję popularnej wykładni światopoglądu racjonalistycznego. Zwłaszcza w utworach powstałych po roku 1990 pojawia się coraz częściej tematyka związana z szeroko pojętą sferą religijną; z oczywistych względów (wpływu kultury śródziemnomorskiej), rodzimi twórcy odwołują się najczęściej do chrześcijaństwa, choć nie brak przywołań wierzeń pogańskich i prób stworzenia na kartach fantastycznych opowieści własnych, fikcyjnych systemów religijnych. Jednakże obecność konwencjonalnych figur związanych z religią i religijnością nie zawsze jest warunkiem wystarczającym do uznania danego tekstu za przejaw refleksji nad istotą sacrum. W artykule prezentuję najbardziej charakterystyczne strategie pisarskie twórców polskiej fantastyki, sięgających po motywy związane z religią, które umożliwiają rozpatrywanie jej różnorodnych aspektów z wielu, nierzadko sprzecznych, perspektyw (religia jako narzędzie inżynierii społecznej, zjawisko socjologiczne, język mówienia o rzeczywistości).

In fantasy literature created at the turn of the 20th and 21st century one can notice subjects connected with religious sphere (no matter what conventions were used). Polish authors refer most often to Christianity; however, there are also evocations to pagan beliefs (one of the first realizations of Slovenian fantasy was Skarby Stolinów by Rafał A. Ziemkiewicz, 1990 and Wieszcze by Artur C. Szrejter, 1991). There are also attempts to create one’s own fictional religious systems. However, the presence of conventional figures connected to religion and devotion is not always enough to acknowledge a text as a reflection on the essence of sacrum and diversely considered religious phenomenon. The multitude of writing strategies used by Polish fantasy authors who strive for religious motives enables them to discuss different aspects from many, often opposite, perspectives. The most characteristic is treating religion as: – an instrument of social engineering, – a sociological phenomenon, – a language to describe reality. However, the religious fantasy, as a paragenological phenomenon, takes a special position. From one hand, it marks as an individual one the fantasy trend which is easily recognizable thanks to conventional paraphernalia in the Polish prose. From the other hand, artistic weakness of particular realizations quite often condemns it to marginalization as far as critical reflection is concerned.