Нонконформізм і розвиток музичної комедії в Одесі 50–80-х років ХХ століття

Abstract

Autor obserwuje przejawy kultury nonkonformizmu w środowiskach intelektualnych Odessy w okresie późnosowieckim (lata 50–80. XX wieku). Jest to okres szczególnie trudny w rozwoju kultury, gdyż po krótkich latach społecznej „odwilży” nasilają się zakazy cenzuralne oraz represje reżimu politycznego w ZSRR. Odessa bardzo żywo zareagowała na liberalizację życia kulturalnego po śmierci Józefa Stalina, o czym świadczą przytoczone w tekście artykułu wspomnienia z tamtych czasów. W mieście powstały liczne (choć rozproszone i nieskonsolidowane) kółka i ugrupowania zaangażowane w kulturę nonkonformizmu – poezję, malarstwo, muzykę popularną itd. Ale w latach 70–80. takie środowiska zostają brutalnie zlikwidowane przez władzę. Niezależni twórcy będą zmuszeni do zaprzestania działalności, wyjazdu z Odessy bądź do emigracji z kraju. Dlatego nie wypada dziś mówić o ewentualnych wielkich konsekwencjach ruchu nonkonformistów, ponieważ w większości przapadków ruch ów został zlikwidowany na etapie początkowym, bez osiągnięcia poważnych sukcesów. Mimo to, wypromował on wybitne postaci w malarstwie, literaturze i muzyce. Miejsce szczególne w dziejach kulturalnej Odessy omawianego okresu zajmuje Teatr Komedii Muzycznej, przeniesiony do miasta ze Lwowa w roku 1953. Nie patrząc na to, że był oficjalną instytucją kultury sowieckiej, przybliżał lokalną tradycję komiczną, realizował sztuki reprezentujące klimaty i bohaterów starej Odessy. Odeski teatr komedii muzycznej w swoich najlepszych widowiskach nawiązywał do „mitu odeskiego”, dzięki czemu zyskał trwałe uznanie wśród krytyków i publiczności. W okresie świetności był on ceniony jako jeden z najlepszych teatrów komedii w całym Związku Sowieckim. W okresie soweckim kultura nie miała dobrych warunków rozwoju, co w szczególności dotyczy gatunków komicznych znajdujących się pod silną presją cenzury. Toteż praca Odeskiego Teatru Komedii Muzycznej podlegała ścisłym ograniczeniom cenzuralnym, władze bowiem były uwrażliwione na wszelką krytykę systemu komunistycznego. Mimo to, teatrowi udało się znaleźć właściwe porozumienie z publicznością, apelując do lokalnej tradycji komicznej. Właśnie wtedy, gdy teatr nawiązywał do „mitu odeskiego”, odnosił największe sukcesy, np. w operetach Biała akacja Izaaka Dunajewskiego, O świcie Oskara Sandlera, Wesele w Malinówce Borisa Aleksandrowa. Gwiazdami tamtych przedstawień byli sławni artyści: Michaił Wod’anoj (Wasserman), Ludmiła Satosowa, Jewgenia Dębska, Semen Krupnik. Zachwyt widzów wywoływały charakterystyczne typy miejscowej ludności (głównie typ bohatera trickstera), także elementy odeskiej gwary i obyczajowości, obecne we wspomnianych sztukach. Koloryt lokalny został przekonująco pokazany w przedstawieniach teatru komedii muzycznej na kilku poziomach: 1) krajobrazowym, kiedy przestrzeń naznaczano wyobrażeniami morza, stepu, portu; 2) bohaterów – to marynarze, błatniacy, łotry; 3) subkulturowego – tu moralność «błatnych», słone dowcipy, żartobliwe piosenki i fraszki. Oryginalne operetki oraz musicale przyczyniły się do wielkich sukcesów teatru komedii muzycznej w okresie późnosowieckim, głównie w latach 60. XX wieku. Obecnie teatr kontynuuje dobre tradycje sceny odeskiej, mimo że w okresie transformacji społecznej nie osiągnął już takich sukcesów jak wcześniej i uległ tendencji globalistycznej