Nowelistyka Stefana Grabińskiego. Genologia, estetyka, wizja człowieka i świata

Abstract

Rozprawa dotyczy twórczości Stefana Grabińskiego w dwóch najważniejszych jej wymiarach: znanej dzisiaj nowelistyki, jak i już nieco zapomnianej prozy powieściowej i zogniskowana została na kilku polach problemowych, którym odpowiadają poszczególne rozdziały. Pierwszym i najistotniejszym jest kwestia teoretycznego usytuowania nowelistyki niesamowitości Grabińskiego w kontekście zarówno gatunków literackich, jak i tematyki fantastyczności. Służy to temu, aby wyraźniej wydobyć osobliwości twórcze Grabińskiego i uzasadnić wprowadzenie terminu „literatury hipnotycznej”. W rozdziale drugim pojawia się bowiem kluczowe dla całej pracy pojęcie hypnos fiction, przy pomocy którego autor stara się odczytać i nowelistykę, i powieści Grabińskiego. Także przy pomocy tego pojęcia dokonuje porównania twórczości Grabińskiego z Edgarem Allanem Poe i Howardem Phillipsem Lovecraftem. Precyzując termin hypnos fiction autor umieszcza ją jako podgatunek noweli, zaś pokrewieństwo ich obu sprowadza do współwystępowania takich cech jak: jednowątkowość; puenta i punkt kulminacyjny; dobór określonych słów-kluczy i ich powtarzalność; redukcja ilości bohaterów; krótka rozpiętość czasowa akcji; i wreszcie dualizm przyrodzoności i nadprzyrodzoności, który w typowej noweli nie jest tak wyraźny jak w hypnos fiction. Pokrewieństwa dotyczą także fantastyki, która konstytuuje się wokół motywu nieoczekiwanego wtargnięcia do sfery doczesnej nieznanego, egzystencjalnego zdumienia wywołującego strach oraz pragnienia wejrzenia w wymiar tego, co inne całkowicie. Kluczowymi kategoriami terminu hypnos fiction, stanowiącymi jego podstawową topografię pojęciową, są „bez-czas, bez-ruch i bez-miar”. Te trzy fundamentalne kategorie są odpowiednikami ostatecznych doznań, jakich można doświadczyć w „wizji hipnotycznej” konstruowanej w nowelistyce Grabińskiego, a dotyczącej sfery niesamowitości, którą można nazywać wymiarem absolutnym, idealnym, nadprzyrodzonym.

This dissertation is a result of literary reviving of Stefan Grabinski creations which can be constantly noticed from the 90’s of XX century and still remains actual. The main assumption of this dissertation was to describe Grabinski’s short stories with new sub-genre named Hypnos Fiction. In my conception it should be understand not only as a genre but also as s method of description related to category of Death. I assume that Grabinski made some kind of ‘pressure’ on Death. I understand it as a ‘Hypnotization of Death’. According to these issues I created fundamental, basic categories which are helpful in describing and fully understanding the sub-genre of Hypnos Fiction: no-time (bez-czas), no-motion (bez-ruch), no-space (bez-miar). They could be explain as a symbolical way which should be taken by the man to understand the Death if he want to ‘hypnotize’ It. No-time is an indication of the moment when Weirdness step into our sensual world, no-motion is the evidence of extreme amazement, no-space should be interpreted as a transcendent region of Spirit domination which is located on the boundary of two realities: sensual and irrational existences.