Трагедия женщины в условиях буржуазной цивилизации: повесть Элизы Ожешко «Хам»

Abstract

Twórczość Elizy Orzeszkowej zapewnia nieoceniony materiał do badania postaci kobiecych, roli i miejsca kobiety w polskiej literaturze przełomu XIX–XX w. W tym okresie szczególnie aktywnie jest poddawany reinterpretacji tradycyjny system wartości, a na tle „cnotliwych kobiet-matek” z przeszłości nowe bohaterki polskiej literatury sugerują czytelnikowi myśl o „degradacji” postaci kobiecych w literaturze. Degradacja ta jest szczególnie widoczna na tle prowincjonalnego życia małych miast i wsi. Tutaj, w przeciwieństwie do tradycyjnego porządku społecznego, „nowe” bohaterki, zwiastunki nowych wartości, sieją bunt i łamią naturalny bieg rzeczy. W tej konfrontacji z tradycją szczególnie dotkliwie wyczuwa się kryzys osobowości ukształtowanej w warunkach społeczeństwa burżuazyjnego. W niniejszym artykule na materiale powieści Elizy Orzeszkowej Cham została pokazana tragedia kobiety, która próbuje przeciwstawić się patriarchalnemu społeczeństwu polskiej wsi; kobiety pogrążonej w walkę wewnętrzną; kobiety w poszukiwaniu szczęścia, w poszukiwaniu winnych i, wreszcie, w poszukiwaniu samej siebie.

Eliza Orzeszkowa’s works provide invaluable material for the study of woman’s image, role and place in the Polish literature at the turn of the 20th century. This period is characterised by active reconsideration of the traditional value system and against the background of former “virtuous wives”, new heroines in Polish literature suggest to a reader the idea of images women’s “degradation” in literature. This degradation is especially evident against the background of provincial life in small towns and villages. Here, in contrast to the traditional social pattern, „new” heroines carry new values, spread rebellion and break natural order of things; and in this opposition to the tradition the crisis of the person which was formed in the bourgeois society conditions is observed in especially bright way. The tragedy of a woman who tried to oppose the Polish deeply patriarchal society, a woman who was in the grip of internal struggle, a woman in search of happiness, in search of the guilties and, finally, in search of herself is traced in the this paper on the material from the novel „Cham” („The Boor”) by Eliza Orzeszkowa.