Функции Немана в романе Элизы Ожешко «Над Неманом»

Abstract

В статье анализируются функции Немана в романе Э. Ожешко «Над Неманом». Начиная с первых страниц произведения именно Неман, заявленный как лейтмотив уже в названии, становится ядром художественной композиции и центром идейной структуры романа. Неман представлен у Ожешко как в реалистическом, так и символическом ключе. Мотив Немана выполняет важнейшие смыслообразующие функции: это опознавательный знак региона, символ родины и ее истории, красоты и любви, главный критерий в оценке героев, хранитель традиций, верность которым является основой мудрой эволюции народа. Были выделены основные направления интерпретации мотива Немана: исторический план (хранитель исторической памяти народа); психологический (связанный с внутренней эволюцией героев, их «движением»); эстетический (художественное воплощение представлений о благородной красоте природы); философский (поиски ответов на кардинальные экзистенциальные проблемы); наконец, как выражение авторского «Я» писательницы.

W artykule zostały przeanalizowane funkcje Niemna w powieści E. Orzeszkowej Nad Niemnem. Od pierwszych linijek utworu właśnie Niemen, wyeksponowany już w tytule, staje się centrum kompozycji artystycznej i ideowej struktury powieści. Niemen przedstawiony został przez Orzeszkową zarówno w sposób realistyczny, jak też symboliczny. Motyw Niemna pełni istotne funkcje znaczeniowe: jest to znak identyfikacyjny regionu, symbol ojczyzny i jej historii, piękna i miłości, głównym kryterium w ocenie bohaterów, strażnikiem tradycji, którym wierność jest podstawą mądrej ewolucji narodu. Zostały tu wyróżnione główne kierunki interpretacji motywu Niemna: plan historyczny (strażnik pamięci historycznej narodu); psychologiczny (związany z wewnętrzną ewolucją bohaterów, ich „ruchem”); estetyczny (artystyczne uosobienie wyobrażeń o szlachetnym pięknie przyrody); filozoficzny (poszukiwanie odpowiedzi na podstawowe problemy egzystencjalne); wreszcie jako wyraz „ja” autorskiego.

The paper analyses the functions of the Neman in Eliza Orzeszkowa’s novel “Nad Niemnem” [On the Niemen]. From the very first lines, the Niemen, as has already been indicated in the title, becomes the centre of the artistic composition and ideological structure of the novel. The Niemen was presented by Orzeszkowa both in realistic and symbolic ways. The Niemen motif performs important meaning-making functions: it is an identification mark of the region, a symbol of homeland and its history, beauty and love, the main criterion in evaluating the heroes, guardian of tradition, and being loyal to this tradition is the basis for the wise evolution of the nation. The main directions of interpretation of the Niemen motif were distinguished: historical (guardian of historical memory of the nation); psychological (related to the internal evolution of the heroes, their “movement”); aesthetic (artistic personification of ideas about the noble beauty of nature); philosophical (seeking answers to basic existential problems); finally, as the author’s self-expression.