„Czy społeczeństwo ateistów może istnieć?” Wizja ateologii społecznej Donatiena Alphonsa François de Sade na tle innych koncepcji oświeceniowych

Abstract

Artykuł przedstawia oświeceniowe koncepcje możliwości powstania społeczeństwa ateistów. Pierwszy pytanie o to postawił Bayle w 1682 r. i przez następne dziesięciolecia do zagadnienia odnosiło się wielu filozofów i myślicieli. Tekst skupia się głównie na koncepcjach markiza de Sade, przedstawionych w tekście „Francuzi, jeszcze jeden wysiłek, jeżeli chcecie stać się republikanami!” z 1795 r. Poglądy Sade’a analizujące z pozycji rozumu, możliwość czy wręcz konieczność istnienia społeczeństwa ateistów – ateologia społeczna, są ukazane na tle innych oświeceniowych koncepcji (deizmu Woltera i ateizmu konwencjonalnego Holbacha) i ich prób wypracowania miejsca religii w nowoczesnym społeczeństwie. Paradoksalnie myśl Markiza, dla którego osobiście ateizm stanowił ważną, jeśli nie najważniejszą część światopoglądu, ukazuje niemożność istnienia takiego społeczeństwa i konieczność Boga, lub jego zastępników, do funkcjonowania ludzkiej wspólnoty.

The article presents the enlightenment concepts of the possibility of an atheistic society. The first question was raised by Bayle in 1682, and for the next decades many philosophers and thinkers referred to the issue. The text focuses mainly on the Marquis de Sade concept, presented in the text “Frenchmen, one more effort, if you want to be Republicans!” from 1795. The views of Sade, analysing from the point of reason the possibility or even the necessity of an atheistic society – social atheology, are shown against other enlightenment concepts (Voltaire’s deism and D’Holbach’s conventional atheism) and their attempts to find a place of religion in modern society. Paradoxically, the thought of the Marquis’s, for whom atheism was a personally important, if not the most important part of the worldview, shows the impossibility of the existence of such a society and the necessity of God, or its substitutes, for the functioning of the human community.